ο πιο πολυδιαφημισμένος αρχιδολοφόνος-βεντέτα των απανταχού μοναρχικών...:

ο πιο πολυδιαφημισμένος αρχιδολοφόνος-βεντέτα των απανταχού αρχομανών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΕΙΣ, 4-6-2012: στην προηγούμενη ανάρτηση.

 

Οι άπληστοι μισάνθρωποι έφοροι τής Σπάρτης, με ετήσια παιδομαζώματα, ΔΟΛΟΦΟΝΙΕΣ ΑΝΥΠΟΤΑΚΤΩΝ ΑΘΩΩΝ ειλώτων, και για να ισοπεδώσουν όλες τις ανυπότακτες ελληνικές, δημοκρατικές πόλεις της Μεσογείου “πήραν 5.000 τάλαντα από τους Πέρσες”: Ισοκράτη, Περί ειρήνης, 8.97... 

Ο διεφθαρμένος Σωκράτης ΕΤΡΕΜΕ περιφρονούσε τον ΑΝΥΠΟΤΑΚΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ λαό τής Αγοράς. Στο έργο Ευθύφρων αναλύεται το ζήτημα εάν θα πρέπει να διωχθεί ο πατέρας του Ευθύφρονος επειδή σκότωσε έναν υπηρέτη. Κανείς δεν μιλά θετικά για τον δύστυχο υπηρέτη ο οποίος αφέθηκε να πεθάνει σε ένα χαντάκι, όπως επίσης κανείς δεν αναφέρεται στο δικαίωμα του υπηρέτη να εκδικαστεί δίκαια η υπόθεσή του.

 
[Όπως συμβαίνει από την εποχή της εμφάνισής τους και όσο και να το αποφεύγουν, καθώς ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΙ σεισμοί-ηφαιστειακές εκρήξεις-νεφοκάλυψη-νεροποντές, σε ΚΑΘΕ περίσταση όπου υποκριτές εγωμανείς λυσσάνε να παραπλανήσουν τους συνανθρώπους τους, ώστε να παρασιτούν σε βάρος τους, καλό είναι να τους ρωτάμε πρώτα με ποιά ΠΡΟΝΟΙΑ προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, ώστε να αντιμετωπίσει ασφαλέστερα πιθανό ηφαιστειακό χειμώνα (όπως εκείνοι που αφάνισαν τους πολυδιαφημισμένους ΜΑΝΙΑΚΟΥΣ ΑΠΟΔΑΣΩΤΕΣ Κάιν, Άβελ, Μάγιας, Αζτέκους, Ίνκας), πρόβλημα που είχαν σε μεγάλο βαθμό επιλύσει ΟΛΕΣ οι κατασυκοφαντημένες αρχαίες δημοκρατικές κοινωνίες με ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ-ΑΝΑΔΑΣΩΣΕΙΣ-ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ-ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ.

Έχει ήδη αποδειχθεί ότι οι μεγάλες διαφορές των 'απολογιών' που έγραψαν για να ηρωποιήσουν τον πολυδιαφημισμένο από τους μοναρχικούς διεφθαρμένο δάσκαλό τους οι Πλάτωνας-Ξενοφώντας, αλλά και άλλες πληροφορίες, δείχνουν ότι ΔΕΝ απολογήθηκε ποτέ ο ΑΕΡΓΟΣ παράσιτος Σωκράτης, αν και ο [αποδεκατισμένος από τις σχεδιασμένες από τον ίδιο ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΕΣ των αιχμαλώτων δημοκρατικών ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΩΝ στη Σικελία (όπου λίγα χρόνια μετά, οι μοναρχικοί δολοφόνοι των Συρακουσών έφεραν τους δολοφόνους Καρχηδόνιους που ισοπέδωσαν τον ανυπότακτο Ακράγαντα...), στους Αιγός Ποταμούς και την Αθήνα των τυράννων] αθηναϊκός δήμος θα τον διευκόλυνε να φύγει μακριά από τους μοναρχικούς μαθητές του με τους οποίους αλληλοδιαφθείρονταν. (http://chss.montclair.edu/english/furr/socrates/wpart3pp69to76.html).

Άλλες συκοφαντίες κατά των δημοκρατικών περιλαμβάνουν τη δήθεν θανάτωση όλων των Μηλίων, ενώ στην πραγματικότητα, όπως παραδέχεται ο εκ των αρχισυκοφαντών ΛΙΠΟΤΑΚΤΗΣ μοναρχικός στρατηγός και βεντέτα τού ΝΑΤΟ Θουκυδίδης, οι μοναρχικοί τής Μήλου έχασαν τη ζωή τους σε οδομαχίες (Ε88 κ.ε.), όταν δεν κατάφεραν να εξοντώσουν το εξεγερμένο λαό φέρνοντας μεσανατολίτες ομοϊδεάτες τους...
Η κατά Πλάτωνα 'απολογία' αποδίδει μέσα από ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ, τη μανία εκείνης της αυτο-καταστροφικής κλίκας...
Ενδεικτικό απόσπασμα:
...”δημόσια δεν τολμώ να ανεβώ στο βήμα και μιλώντας στο πλήθος να συμβουλεύσω την πόλη”. Αυτός είναι ο πολυδιαφημισμένος ‘εκλεκτός’ των απανταχού τυράννων...

Περιεχόμενα

1. Ποια είναι η κατηγορία που απαγγέλθηκε εναντίον τού Σωκράτη;

2. Ποια είναι η πραγματική κατηγορία; Ποιο είναι το ιστορικό πλαίσιο;

3. Πώς υπερασπίστηκε τον εαυτό του ο Σωκράτης;

4. Τι δεν είπε ο Σωκράτης;

5. Ποια αποδεικτικά στοιχεία υπάρχουν;

6. Προς υπεράσπιση των κατασυκοφαντημένων δημοκρατικών πολιτών τής Αθήνας.

Εισαγωγή

Ποιος θα εμπιστευόταν την κρίση ενός μισόδημου=μισανθρώπου, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τα εξής στοιχεία:

 Χλευάζει συστηματικά τα παιδιά-ΣΥΝΕΧΙΣΤΕΣ των ΣΑΛΑΜΙΝΟΜΑΧΩΝ συμπολίτες του επιχειρώντας να αποδείξει δημοσίως ότι έχουν χαμηλή νοημοσύνη και δεν γνωρίζουν το αντικείμενο για το οποίο μιλάνε.

 Ακολουθεί αυτή την τακτική χωρίς ο ίδιος να παίρνει καμία θέση.

 Αμφισβητεί- συχνά με σαθρά και δαιδαλώδη επιχειρήματα- τους ορισμούς που χρησιμοποιούν οι συμπολίτες τους στην καθημερινή τους ζωή.

 Ισχυρίζεται ότι ο λόγος που το κάνει αυτό είναι επειδή ο θεός Απόλλων είπε πως δεν υπάρχει σοφότερος άνθρωπος από αυτόν και ο ίδιος επιθυμεί να αποδείξει ότι ο Απόλλων έκρινε λάθος.

 Παραδέχεται ότι ακούει φωνές (=παρανοϊκός υποκριτής) οι οποίες του “υποδεικνύουν” τι να κάνει.

 Εκφράζει ανοιχτά την περιφρόνησή του για τις αποφάσεις της δημοκρατικής πλειοψηφίας, που αγωνίζεται σε όλη τη Μεσόγειο να κρατήσει μακριά από τους προοδεύοντες Έλληνες, τους μισανθρώπους περσοφοινιοκαρχηδόνιους...

 Οι κύριοι υποστηρικτές του είναιαδίστακτοι τύραννοι (Κριτίας και Χαρμίδης) είτε αντιτίθενται ανοικτά στην δημοκρατία (Ξενοφών και Πλάτων)...

Ο Σωκράτης ήταν και έκανε όλα αυτά...

Σήμερα ο Σωκράτης υποστηρίζεται από μία περίεργη συμμαχία αντιθέσεων- για την ακρίβεια πρόκειται για ένα πρόσωπο που έχει αγιοποιηθεί1 με το πέρασμα του χρόνου. Από τη μία πλευρά, από την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όλοι οι άνθρωποι του πνεύματος που επιθυμούσαν να δικαιολογήσουν τα απολυταρχικά καθεστώτα έφερναν τον Σωκράτη ως 'άδικα' καταδικασμένο εχθρό τής δημοκρατίας. Ο πλατωνισμός έχει ενταχθεί στις μοιρολατρικές τάσεις τού χριστιανισμού και αποτελεί μία από τις θεμελιακές βάσεις τους. Το «δαιμόνιο» του Σωκράτη έχει ταυτιστεί με την ιδέα της φοβισμένης ψυχής ή του γιαχβέ των τηλεχειριζόμενων από τους τοκογλύφους πιστών του.

Οι αυτοκράτορες της ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου αλλά και όλοι οι αυτοκράτορες και βασιλιάδες της Ευρώπης υιοθέτησαν τον δουλοπρεπή χριστιανισμό (παρά τις πιθανές επαναστατικές ερμηνείες της διδασκαλίας του Ιησού). Από την άλλη πλευρά, προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι του πνεύματος που υποστήριζαν την ελευθερία και τη δημοκρατία τον βλέπουν ως μάρτυρα του ελεύθερου λόγου. Η σύγχρονη ιστορική έρευνα αμφισβητεί αυτές τις προσεγγίσεις (βλ. κυρίως τους Cartledge, Ober και Stone. Στην ίδια γραμμή σκέψης, που έχει κατατεθεί σε κείμενα και συνεντεύξεις τους κινούνται και οι Angie Hobbs από το πανεπιστήμιο του Warwick, και η Mary Beard από το Cambridge).

1 Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του Σωκράτη άρχισαν να κυκλοφορούν οι πρώτοι σωκρατικοί διάλογοι των μαθητών του, του Αισχίνη και του Αντισθένη, ίσως και οι πρώτοι σωκρατικοί διάλογοι του Πλάτωνος. Γρήγορα μετά το θάνατό του κυκλοφόρησε η πλατωνική «Απολογία Σωκράτους», που έγινε αφετηρία να αναπτυχθεί ένα νέο λογοτεχνικό είδος οι «απολογίες» του Σωκράτη, το οποίο διατηρήθηκε ως το τέλος της αρχαιότητας. Όχι πολύ μετά την πλατωνική «Απολογία» κυκλοφόρησε και η πρώτη «κατηγορία Σωκράτους», που και αυτή έγινε αφετηρία για αντίστοιχο λογοτεχνικό είδος… Η παράδοση αυτή εμφανίζεται στους επικουρείους και διατηρείται και αυτή ως τον Πορφύριο (3ος μ.Χ. αι.) και τον Λιβάνιο (4ος μ.Χ. αι.), ως το τέλος δηλαδή της αρχαιότητας. Συγγραφέας της πρώτης κατηγορίας ο Πολυκράτης», Τατάκη, όπ. παρ. σ.27-28. Ο Διογένης ο Λαέρτιος μάλιστα (Διογένης Λαέρτιος, ΙΙ,38), αναφέρει πως ο Πολυκράτης είναι ο συγγραφέας του λόγου κατηγορίας που ο Άνυτος απήγγειλε κατά τη δίκη του Σωκράτη. (Βλέπε και Humbert J., Polykratès, l’ accusateur de Socrate et le Gorgias, Paris, 1930, p. 6,11, και Bréhier, E. όπ. παρ. σ. 81 ) Στις «κατηγορίες Σωκράτους» εντάσσεται και το κείμενο του μουσικολόγου Αριστόξενου του Ταραντίνου ( 4ος αιώνας) στο «Σωκράτους βίος» Fragm. 51-60.

Ο Σωκράτης δεν είναι μάρτυρας της ελευθερίας του λόγου. Ήταν ο επηρμένος ηγέτης των μοναρχικών και τυραννικών φατριών της Αθήνας. Είναι υποστηρικτής της Σπάρτης και θαυμάζει το αντιδημοκρατικό της πολίτευμα. Είναι δάσκαλος του Κριτία και του Χαρμίδη, οι οποίοι προκάλεσαν μεγάλα δεινά στην Αθήνα και τη δημοκρατία. Περιφρονεί τις αποφάσεις της πλειοψηφίας, τη διαδικασία των εκλογών από ΕΝΙΑΙΟ ψηφοδέλτιο με λογοδοσία (και ΟΧΙ ορισμό υποτακτικών από ανεξέλεγκτο τύραννο) και την ελευθερία του λόγου, εκτός κι αν πρόκειται για τον ίδιο. Όταν ισχυρίζεται ότι το καλύτερο πολιτικό σύστημα θα εφαρμοστεί όταν οι πολιτικοί ηγέτες γίνουν φιλόσοφοι ή όταν οι φιλόσοφοι γίνουν πολιτικοί ηγέτες, εννοεί ακριβώς αυτό: ότι ο απλός λαός είναι δήθεν ικανός μόνο να υποτάσσεται στους αυτο/καταστροφικούς μοναρχικούς εγωμανείς...

Αυτή η νοοτροπία που ευνοεί την «αριστοκρατία» του πνεύματος είναι αποδεκτή… αν τυγχάνει να ανήκει κανείς ο ίδιος σε αυτή την αριστοκρατία. Και πάντα οι ανισόρροποι αρχομανείς μοναρχικοί μισιούνται ΚΑΙ μεταξύ τους, οπότε αλληλοσκοτώνονται...

Οι ιστορικές πηγές είναι εντελώς ξεκάθαρες. Είναι προφανές στα μάτια όσων δεν είναι προκατειλημμένοι ότι η δίκη του Σωκράτη ήταν μια πολιτική δίκη και μάλιστα ήσσονος σημασίας. Οι ιστορικές πηγές εκείνης της εποχής δεν αναφέρονται ιδιαιτέρως σε αυτή. Αν δεν υπήρχε ο Πλάτωνας, δεν θα τον ήξερε ίσως κανείς.

Το παρόν κείμενο δεν έχει την προσδοκία να αποτελέσει μια εξαντλητική ανάλυση των αναρίθμητων πηγών που έχουν γραφεί ανά τους αιώνες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα. Έχω προσεγγίσει τα υπάρχοντα στοιχεία κυρίως με το μάτι ενός δικηγόρου (ενεργώντας ως κατήγορος που επιχειρεί να αναλύσει τα στοιχεία με μόνο σκοπό να αποφανθεί εάν ο Σωκράτης ήταν ένοχος ή όχι). Τα περισσότερα από αυτά που θα πω είναι βασισμένα σε ανάλυση των πρωτότυπων αρχαίων κειμένων, όπου, διαβάζοντας τις λέξεις στα αρχαία Ελληνικά χωρίς καμία προκατάληψη, όσο είναι δυνατόν, επιχείρησα να καταλάβω τι πράγματι λένε και όχι πώς έχουν ερμηνευθεί.

Όπως θα φανεί στη συνέχεια, ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για την απόφαση της θανατικής ποινής βαραίνει τον ίδιο τον Σωκράτη και τις πράξεις του. Ο ίδιος, ως κατήγορος, θα πρότεινα να εξοριστεί στη Σπάρτη.

1. Ποια είναι η κατηγορία που απαγγέλθηκε εναντίον του Σωκράτη2;

2 Σωκράτη φησὶν ἀδικεῖν τούς τε νέους διαφθείροντα καὶ θεοὺς οὓς ἡ πόλις [24c] νομίζει οὐ νομίζοντα, ἕτερα δὲ δαιμόνια καινά. τὸ μὲν δὴ ἔγκλημα τοιοῦτόν ἐστιν· (Βλ. Πλάτων, Απολογία)

α) Ο Σωκράτης δεν αναγνωρίζει (νομίζειν) τους συμβολικούς θεούς=αρχές τής δημοκρατίας

β) Προπαγανδίζει (εισφέρειν) στην πόλη καινά (μοναρχικά) δαιμόνια=διχαστικές, πραξικοπηματικές εμμονές.

γ) Διαφθείρει τους νέους της Αθήνας.

2. Ποια είναι η πραγματική κατηγορία;

Ένα από τα πράγματα που προκαλούν έκπληξη είναι ότι γνωρίζουμε ελάχιστα3 από αυτά που ειπώθηκαν από τους κατηγόρους του Σωκράτη κατά τη διάρκεια της δίκης του. Η Απολογία του Πλάτωνα είναι το μόνο έργο του που δεν έχει γραφτεί σε μορφή διαλόγου. Υποθέτει κανείς ότι ο Πλάτων συνήθως πασχίζει να καταγράψει αυτολεξεί τα λόγια του Σωκράτη, παραχωρώντας τον ίδιο χώρο και τα ίδια δικαιώματα στα αντεπιχειρήματα των κατηγόρων του. Είναι ανεξήγητο το γεγονός ότι δεν κάνει το ίδιο στην Απολογία. Το ίδιο ισχύει και για τον Ξενοφώντα, ο οποίος αναπαράγει μία περίληψη περί του ποια είναι η κατηγορία, υποθέτοντας ότι είναι γνωστή στον αναγνώστη. Ούτε ο Ξενοφώντας ούτε ο Πλάτωνας μας αποκαλύπτουν ποια είναι τα επιχειρήματα ή τα αποδεικτικά στοιχεία που παρουσιάζουν οι κατήγοροι. Ως εκ τούτου, δεν σώζονται πηγές που παραθέτουν τα επιχειρήματα ή τα αποδεικτικά στοιχεία των κατηγόρων. Το μόνο που μας απομένει είναι τα λόγια του Αριστοφάνη, φίλου του Σωκράτη, ο οποίος στο έργο του Οι Όρνιθες επαναλαμβάνει σχεδόν τις ίδιες κατηγορίες που οδήγησαν 24 χρόνια αργότερα τον Σωκράτη στον θάνατό του. Άρα οι κατηγορίες αυτές αποτελούσαν λίγο ή πολύ κοινό μυστικό. Γιατί οδήγησαν σε τόσο δραματικές εξελίξεις 24 χρόνια αργότερα;

[3 Αν σωζόταν η «Κατηγορία Σωκράτους» του Πολυκράτη θα ήταν πολύτιμη πηγή» στο Τατάκη, Β. όπ. παρ. σ.29. Ο Chroust Anton-Harman στο έργο του Socrates, man and myth, London, 1957, σ. 65-99, μετά από εξονυχιστική διερεύνηση διατυπώνει τις κύριες γραμμές που θα ακολουθούσε και θα ανέπτυσσε η κατηγορία του Πολυκράτη.]

Εάν ερμηνευθεί σωστά, η πραγματική κατηγορία εναντίον του Σωκράτη, η οποία απαγγέλθηκε το 401 π.Χ. είναι πως ο Σωκράτης είναι ηγέτης ή δάσκαλος της μοναρχικής φατρίας που επιζητά ακόμα και μετά από την αποκατάσταση της δημοκρατίας και της αμνηστείας που έδωσε στους μοχθηρούς εχθρούς της, να ανατρέψει το αμεσοδημοκρατικό πολίτευμα ΑΝΑΚΛΗΤΟΤΗΤΑΣ και ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ της Αθήνας με βίαια, αντιδημοκρατικά μέσα. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός οι μοναρχικοί αναζήτησαν τη βοήθεια της Σπάρτης και ήταν πρόθυμοι να την στηρίξουν στα σχέδιά της κατά της Αθήνας και ΟΛΩΝ των ΧΙΛΙΑΔΩΝ δημοκρατικών ελληνικών πόλεων της Μεσογειοευξείνιας συνομοσπονδίας. Οι δημοκρατικοί είχαν ήδη δώσει αμνηστία στην μοναρχική φατρία μετά την απελευθέρωση της Αθήνας από την τυραννία των Τριάκοντα. Ως εκ τούτου, οι κατήγοροι διατύπωσαν τις κατηγορίες εναντίον του Σωκράτη ως εξής:

α) Πρώτον, δε θεωρεί αξιοσέβαστες τις δημοκρατικές αρχές που συμβόλιζαν οι θεότητες της πόλης. Οι δύο κρίσιμες φράσεις εδώ είναι «νομίζειν» και «τους θεούς της πόλεως». Η πρώτη λέξη είναι διαφορετική από τη φράση «δεν πιστεύει στους θεούς» και θα πρέπει να ερμηνευθεί ότι δεν τιμά τους θεούς της πόλης, ως πράξη πολιτική4. Ποιοι ήταν οι θεοί της πόλης σε αντίθεση με άλλους θεούς; Ήταν η Πειθώ, ο Δίας Αγοραίος (προστάτης της Αγοράς=των αλτρουιστών αγορητών), ο Δίας Βουλαίος (προστάτης της Βουλής), ο Δήμος, μεταξύ άλλων. Ο Σωκράτης επικαλείται και επιβεβαιώνει ότι πιστεύει στον Απόλλωνα και την Ήρα (οι οποίοι, όχι συμπτωματικά, ήταν πολιούχοι θεοί της Σπάρτης). Αναγνωρίζοντας τους θεούς της πόλης ως ξεχωριστές θεότητες από τους θεούς άλλων πόλεων υποδηλώνει ότι αυτή η πράξη πολιτικής ένταξης και σεβασμού των ΣΥΛΛΟΓΙΚΩΝ αποφάσεων.

4 Βλ. Giordano-Zecharya M., όπως μας δείχνει ο Σωκράτης, ο Αθηναίοι δεν πίστευαν στους θεούς ως συνομιλητές των εξουσιαστών όπως οι φοβικοί λαοί προσκυνούν τα σκιάχτρα των τυράννων τους.

Κατηγορείται επίσης ότι προπαγανδίζει μοναρχικά «δαιμόνια». Ο Σωκράτης επικαλείται συνεχώς το “δαιμόνιό του” υποκρινόμενος ότι μια δήθεν αυτεξούσια εσωτερική φωνή τού υποδεικνύει να πράξει τις μοναρχικές συνωμοσίες.

β) Δεύτερον, οι κατήγοροι βεβαιώνουν την κοινή αλήθεια ότι διαφθείρει τους νέους υπονομεύοντας τις δημοκρατικές τους πεποιθήσεις και τους μετατρέπει σε υποστηρικτές της Σπάρτης και των Τριάκοντα τυράννων, δηλαδή τους ωθεί να γίνουν προδότες της Αθήνας. Η λέξη που χρησιμοποιείται είναι «διαφθείρειν». Η κατηγορία είναι ότι ο Σωκράτης παρασύρει τους νέους της Αθήνας, τόσο υπό την ηθική έννοια όσο και υπό την έννοια ότι δεν είναι πιστοί απέναντι στα πατριωτικά και δημοκρατικά καθήκοντά τους. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της διδασκαλίας του Σωκράτη ο οποίος τους προτρέπει να ταυτιστούν με τη Σπάρτη (ελακωνομάνουν άπαντες)5 και να υποστηρίξουν την αντιδημοκρατική φατρία που επιζητά να αλλάξει το πολίτευμα της πόλης με αντιδημοκρατικές μεθόδους6.

γ) Τρίτον, οι κατήγοροι ισχυρίζονται ότι αρνείται να συμμετέχει στα κοινά της πόλης και αρνείται να προστατέψει το πολίτευμα: συγκεκριμένα αρνήθηκε να αντιταχθεί στους Τριάκοντα και γενικώς αρνήθηκε να υποστηρίξει την αθηναϊκή δημοκρατία. Αυτές οι πράξεις τον καθιστούν ένοχο αφού δεν υπακούει στον παλιό νόμο του Σόλωνα σύμφωνα με τον οποίο, κατά τη διάρκεια εμφυλίου πολέμου όποιος πολίτης δεν λάμβανε θέση στερούνταν των πολιτικών του δικαιωμάτων συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος ψήφου, μία ποινή που, στη δημοκρατική Αθήνα, θεωρείτο πολύ πιο αυστηρή από τη θανατική ποινή.7

δ) Κατ’ ουσίαν ο Σωκράτης κατηγορήθηκε διότι 1) ήταν ο πραγματικός ηγέτης της φατρίας που υποστήριζε τους Τριάκοντα στην Αθήνα, 2) υποστήριξε τη Σπάρτη προδίδοντας την Αθήνα και 3) δεν συμμετείχε στην υπεράσπιση της πόλης και του πολιτεύματός της.

5 Βλ. Αριστοφάνης, Όρνιθες, Στίχοι 1280-1287, πρὶν μὲν γὰρ οἰκίσαι σε τήνδε τὴν πόλιν, ἐλακωνομάνουν ἅπαντες ἄνθρωποι τότε, ἐκόμων, ἐπείνων, ἐρρύπων, ἐσωκράτων, σκυτάλι’ ἐφόρουν, νυνὶ δ’ ὑποστρέψαντες αὖ ὀρνιθομανοῦσι, πάντα δ’ ὑπὸ τῆς ἡδονῆς ποιοῦσιν ἅπερ ὄρνιθες ἐκμιμούμενοι. πρῶτον μὲν εὐθὺς πάντες ἐξ εὐνῆς ἅμα ἐπέτονθ’ ἕωθεν ὥσπερ ἡμεῖς ἐπὶ νομόν.

6 Βλέπε και Taylor, Πλάτων, MIET, Αθήνα, 1990, σ. 200-202.

7 Τῶν δ' ἄλλων αὐτοῦ νόμων ἴδιος μὲν μάλιστα καὶ παράδοξος ὁ κελεύων ἄτιμον εἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γενόμενον. Βούλεται δ', ὡς ἔοικε, μὴ ἀπαθῶς μηδ' ἀναισθήτως ἔχειν πρὸς τὸ κοινόν, ἐν ἀσφαλεῖ θέμενον τὰ οἰκεῖα καὶ τῷ μὴ συναλγεῖν μηδὲ συννοσεῖν τῇ πατρίδι καλλωπιζόμενον, ἀλλ' αὐτόθεν τοῖς τὰ βελτίω καὶ δικαιότερα πράττουσι προσθέμενον, συγκινδυνεύειν καὶ βοηθεῖν, μᾶλλον ἢ περιμένειν ἀκινδύνως τὰ τῶν κρατούντων. Βλ. Πλούταρχος, «Σόλων» από τους Παράλληλους Βίους, http://www.mikrosapoplous.gr/anc_texts/texts_plut.html

Το ιστορικό πλαίσιο αυτής της περιόδου

Πρόκειται για περίοδο πολέμων και πολιτικών αναταραχών. Ό,τι κατακτήθηκε με τη δημοκρατία τίθεται σε κίνδυνο λόγω των συνεχώς γενοκτονιών από τη χρηματοδοτούμενη από τους Πέρσες Σπάρτη (Ισοκράτης, Περί ειρήνης, ) η οποία υποστηρίζει την ολιγαρχία της Αθήνας προκειμένου να εγκαθιδρύσει τυραννικό καθεστώς.

Σε συντομία τα ιστορικά γεγονότα που ενδιαφέρουν είναι τα εξής:

423= Νεφέλες του Αριστοφάνη. Ο Σωκράτης κατηγορείται στο θέατρο για τα ίδια πράγματα για τα οποία θα κατηγορηθεί το 401 π.Χ. 6

415= Βεβήλωση των αγαλμάτων του Ερμή, από τους μοναρχικούς, για να αποτραπεί η Σικελική απελευθερωτική εκστρατεία κατά των μοναρχικών των Συρακουσών, που υποδούλωναν δημοκρατικές πόλεις.

413= Γενοκτονία χιλιάδων αιχμαλώτων Αθηναίων στις Συρακούσες.

411= Θηραμένης- ηγέτης των 400. Τον σκότωσε ο Κριτίας.

404= Αιγός Ποταμοί: προδοσία των σωκρατικών στρατηγών – γενοκτονία των χιλιάδων αιχμαλώτων... Αναλαμβάνουν την εξουσία σκοτώνοντας ΧΙΛΙΑΔΕΣ, οι Τριάκοντα Τύραννοι με επικεφαλής τον Κριτία και τον Χαρμίδη. Και οι δύο είναι μαθητές του Σωκράτη. Σπαρτιατική φρουρά στην Αθήνα: “πήραν 5.000 τάλαντα από τους Πέρσες”: Ισοκράτη, Περί ειρήνης, 8.97...

403= Αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Αμνηστία- ο Κριτίας σκοτώνεται, όμως επιτρέπεται στους οπαδούς του να μεταφερθούν στην Ελευσίνα.

401= Εξέγερση στην Ελευσίνα. Ο Ξενοφώντας εγκαταλείπει την Αθήνα για την Περσία ακολουθώντας τους Σπαρτιάτες φίλους του.

399= Δίκη και εκτέλεση του Σωκράτη. Ο Πλάτωνας εγκαταλείπει την Αθήνα και μένει για χρόνια με τον Διονύσιο ΙΙ, τύραννο των Συρακουσών.

3. Πώς υπερασπίστηκε τον εαυτό του ο Σωκράτης;

Μια προσεκτική ανάλυση της Απολογίας του Πλάτωνα αποκαλύπτει ότι:

1. Ο Σωκράτης παρουσιάζεται να λέει ότι θα μιλήσει ex tempore. Εντούτοις, ο λόγος του όπως έχει κατασκευάστηκε από τον Πλάτωνα, είναι υπόδειγμα προετοιμασμένου δικανικού λόγου. Συσκοτίζει τις πραγματικές κατηγορίες χρησιμοποιώντας άκυρα επιχειρήματα τα οποία μένουν σκοπίμως ανολοκλήρωτα. Αναφέρεται κυρίως σε κατηγορίες που δεν απαγγέλθηκαν αλλά ξεχνά να αναφερθεί στις πραγματικές κατηγορίες. Αντιφάσκει όταν τον εξυπηρετεί κάποιο άλλο επιχείρημα και αφήνει αναπάντητες κάποιες σημαντικές ερωτήσεις. Συγκεκριμένα, η εισαγωγή ξεκινάει με τον τρόπο που εκείνη την εποχή γράφονταν οι δικανικοί λόγοι. Ο Σωκράτης παρουσιάζεται να ξεκινά λέγοντας ότι «σχεδόν» πείστηκε από τους κατηγόρους του, ένα τέχνασμα που είχαν εφεύρει άλλοι δικανικοί ρήτορες για να τραβήξουν την προσοχή των ακροατών τους. Ο λόγος του είναι κατασκευασμένος στην εντέλεια παρόλο που ο ίδιος παρουσιάζεται να ξεφεύγει κάποιες φορές από το κατασκευασμένο κείμενο. 3.2 Παρουσιάζεται να απευθύνεται στο δικαστήριο προσφωνώντας τους δικαστές «άνδρες Αθηναίοι» (17 α και 18 α). Δικαστές αποκαλεί, πολύ αργότερα μόνο εκείνους που τον απαλλάσσουν από τις κατηγορίες (40 α). Αυτό προσβάλλει το δικαστήριο καθώς ο Σωκράτης δεν κρίνει πως είναι ικανό να εκτελέσει σωστά το λειτούργημά του. Ο Σωκράτης πιστεύει ότι η επιλογή των αξιωματούχων (συμπεριλαμβανομένων και αυτών του δικαστηρίου) με κλήρο από ΕΝΑΝ ΕΝΙΑΙΟ κατάλογο, ΧΩΡΙΣ διχαστικά κόμματα, ένα βασικό επίτευγμα της δημοκρατίας, είναι λάθος. Ο Σωκράτης πίστευε πως μόνο εκείνοι που είχαν κατακτήσει τη μοναρχική αρχομανία που αποκαλείι παραπλανητικά “αρετή”, μπορούσαν να έχουν τα ηνία της πόλης-κράτους. Ωστόσο, πίστευε ότι ήταν αδύνατον να κατέχει κανείς την αληθινή γνώση, συμπεριλαμβανομένου και του ιδίου. Ως εκ τούτου, ο Σωκράτης ξεκινά την υπεράσπισή του υπενθυμίζοντας στο δικαστήριο τις μοναρχικές πολιτικές του πεποιθήσεις και συγχρόνως προσβάλλοντάς το, καθώς χρησιμοποιεί μια απρεπή προσφώνηση. Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί ότι όταν ο Σωκράτης απευθύνεται στο δικαστήριο διαχωρίζει συχνά τον εαυτό του από τους δικαστές χρησιμοποιώντας τις λέξεις «εσείς» και «εμείς». Παραδείγματος χάριν, λέει στους «άνδρες Αθηναίους» ότι εκείνοι ήθελαν να δικάσουν τους δέκα στρατηγούς (32β) και είναι γνωστό ότι οι δημοκρατικοί ηγήθηκαν αυτής της πράξης. Επιπλέον, υποστηρίζει ότι ο Χαιρεφών ήταν φίλος τους, όπως ήταν φίλος και των ανθρώπων που υποστήριζαν τη δημοκρατία, εξορίστηκαν και αργότερα επέστρεψαν στην Αθήνα. Ο Χαιρεφών ανήκε στη δημοκρατική παράταξη και ο Σωκράτης διαχωρίζει ξεκάθαρα τον εαυτό του από αυτήν. 3.3 Ο κατήγοροι του Σωκράτη ήταν τρεις. Ο Μέλητος τον κατηγορεί για ασέβεια. Ο Σωκράτης τον αποκαλεί εκπρόσωπο των ποιητών, ένας υποτιμητικός όρος κατά τον Σωκράτη. Ο Άνυτος τον κατηγορεί ότι διαφθείρει τους νέους. Σε αντίθεση με τον Μέλητο, ο Άνυτος είναι ευρέως γνωστός. Είναι ευκατάστατος Αθηναίος, ιδιοκτήτης επιχείρησης βυρσοδεψείου. Ο δήμος τον εξέλεξε στρατηγό και ο ίδιος ήταν υποστηρικτής του Θηραμένη, ηγέτη της Ολιγαρχίας των 400. Όταν ο Κριτίας σκότωσε τον Θηραμένη, ο Άνυτος εντάχθηκε στους δημοκρατικούς. Οι Τριάκοντα κατάσχεσαν ολόκληρη την περιουσία του. Ο Άνυτος ηγήθηκε της ανατροπής των Τριάκοντα. Ως εκ τούτου, έχαιρε υψηλής εκτίμησης στην πόλη των Αθηνών. Δεν ήταν μία από τις μεγάλες προσωπικότητες της Αθήνας, ωστόσο ήταν σημαντικός. Ο γιος του Άνυτου υπήρξε μαθητής του Σωκράτη. Ο Σωκράτης κατηγόρησε τον Άνυτο ότι απέτυχε στα καθήκοντά του ως πατέρας γιατί τον ώθησε να εκπαιδευτεί ως βυρσοδέψης!... Με αυτή την κατηγορία ο Σωκράτης κατακρίνει τον γιο του Άνυτου επειδή ακολούθησε τον δρόμο των ευκατάστατων δημοκρατικών πολιτών και όχι τα μοναρχικά ιδεώδη.

Για τον Λύκωνα δεν γνωρίζουμε τίποτα. Το μεγαλύτερο μέρος της Απολογίας αφιερώνεται στον Μέλητο, ο οποίος ήταν ο ευκολότερος στόχος και ο λιγότερο σημαντικός κατήγορος του Σωκράτη. Ο Μέλητος εξετάζεται από τον Σωκράτη δύο φορές. Ο Άνυτος δεν εξετάζεται και αναφέρεται μόνο στο τέλος της Απολογίας. 3.4 Ο Σωκράτης ξεκινά αντικρούοντας μια κατηγορία που δεν είναι μέρος της επίσημης κατηγορίας διότι, όπως λέει, θα πρέπει πρώτα να απαντήσει στις “προκαταλήψεις” των δικαστών εναντίον του εκείνων των απαράμιλλων δημοκρατικών αλτρουϊστών, που κωπηλατούσαν περιπολώντας 6 μήνες το χρόνο σε Μεσόγειο-Εύξεινο, κρατώντας τους μισανθρώπους ομοϊδεάτες του βαρβάρους μακριά, για να μπορεί ο διεφθαρμένος μισάνθρωπος να συνωμοτεί με ΤΡΕΙΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΕΣ για την υπονόμευση της πιο δημιουργικής και θαυμαστής περιόδου τής ανθρώπιης ιστορίας... Η κοινή γνώμη τον θεωρεί ήδη ένοχο, όπως αναγνωρίζει ο Σωκράτης (Ober, 171), αφού κάθε οικογένεια είχε ένα-δυο ΔΟΛΟΦΟΝΗΜΕΝΟΥΣ αιχμαλώτους από την δική του μοχθηρία... Μία υποτιθέμενη κατηγορία είναι ότι χάνει άσκοπα τον χρόνο του αναζητώντας όσα βρίσκονται κάτω από τη γη και στον ουρανό, καθιστά δυνατό ένα αδύναμο επιχείρημα και διδάσκει στους άλλους αυτά τα πράγματα (ἀλλ᾽ ἐκεῖνοι δεινότεροι, ὦ ἄνδρες, οἳ ὑμῶν τοὺς πολλοὺς ἐκ παίδων παραλαμβάνοντες ἔπειθόν τε καὶ κατηγόρουν ἐμοῦ μᾶλλον οὐδὲν ἀληθές, ὡς ἔστιν τις Σωκράτης σοφὸς ἀνήρ, τά τε μετέωρα φροντιστὴς καὶ τὰ ὑπὸ γῆς πάντα ἀνεζητηκὼς καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶν). Εδώ θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ακριβώς αυτές οι κατηγορίες βρίσκονται ήδη στις Νεφέλες του Αριστοφάνη οι οποίες ανέβηκαν το 423 (24 χρόνια πριν τη δίκη) (Νεφέλες 115, 185). Αν ο Αριστοφάνης διακωμωδεί τον Σωκράτη ισχυριζόμενος ότι έκανε ακριβώς αυτό για το οποίο κατηγορείται, θα πρέπει να ήταν ευρέως γνωστό στο κοινό που γέμιζε το θέατρο ότι πράγματι το έκανε. Έτσι, ήταν κοινό μυστικό ότι ο Σωκράτης διατηρούσε επί 24 χρόνια την ελευθερία του και δρούσε ανενόχλητος. Για την ακρίβεια, ο Σωκράτης παραδέχεται ότι στην αρχή ήταν το είδος του φιλοσόφου που θα αποκαλούσαμε σήμερα προ-Σωκρατικός ή φυσικός. Αυτό συνέβαινε στην Αθήνα χωρίς περιορισμούς. Για την ακρίβεια, ο ίδιος ο Σωκράτης ισχυρίζεται στην Απολογία ότι τα βιβλία του Αναξαγόρα πωλούνται ελεύθερα στην αθηναϊκή αγορά προς μία δραχμή. Άρα αυτή δεν ήταν κατηγορία που είχε τη δύναμη να τον καταδικάσει! Γιατί ο Πλάτωνας ξεκινά την κατασκευασμένη απολογία του με τέτοιο τρόπο; Επειδή νομίζει ότι είναι εύκολο και ελπίζει να προδιαθέσει ευμενώς τους μοναρχικούς αναγνώστες του. Ωστόσο, η άρνησή του ότι αναζητούσε (ή αναζητά) όσα βρίσκονται κάτω από τη γη και στους ουρανούς, και ότι επιδιώκει να καταστήσει δυνατό ένα αδύναμο επιχείρημα, διαψεύδεται από την κατάθεση του φίλου του Αριστοφάνη. 3.5 Στη συνέχεια ο Σωκράτης προσπαθεί να αντικρούσει μια άλλη κατηγορία η οποία επίσης δεν του έχει απαγγελθεί: ότι ανέλαβε να διδάξει επί πληρωμή. Αυτό είναι κάτι για το οποίο δεν κατηγορείται, εκείνος όμως το αρνείται ούτως ή άλλως. Ο Σωκράτης βεβαίως υποστηρίζει, «οι νέοι άνδρες που με ακολουθούν με τη δική τους θέληση, εκείνοι που έχουν τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο, οι γιοι των πλουσιότερων οικογενειών, απολαμβάνουν να ακούν ανθρώπους να ανακρίνονται», προφανώς από τον ίδιο (23γ). Όταν ανακρίνει τον Μέλητο, οι ερωτήσεις του βασίζονται στην υπόθεση ότι ο Σωκράτης είχε παρόντες στο δικαστήριο τους υποστηρικτές του, αν όχι τους μαθητές του. Δηλώνει, «για την ακρίβεια, ποτέ δεν υπήρξα δάσκαλος κανενός. Όμως αν ήθελε κανείς, νέος ή μεγαλύτερος, να με ακούσει ενώ μιλούσα και εκτελούσα το έργο μου, ποτέ δεν το αρνήθηκα... Και γι' αυτούς εγώ, είτε κάποιος τους γίνει καλός είτε όχι, είναι άδικο να κατηγορούμαι, γιατί ποτέ δεν υποσχέθηκα σε κανέναν τίποτα, ούτε δίδαξα κανένα μάθημα». Και επικαλείται τους μαθητές του ούτως ώστε να αποδείξουν ότι κανείς δεν παραδέχεται ότι τον έχει διαφθείρει ο Σωκράτης. Ουσιαστικά ο Σωκράτης παραδέχεται ότι είχε άτομα που συστηματικά τον ακολουθούν. Επιχειρεί όμως να πει ότι δεν ήταν μαθητές αλλά εθελοντές, αριστοκράτες και εύποροι πολίτες με πολύ ελεύθερο χρόνο. Δεν τους θεωρεί όμως μαθητές του γιατί δεν τους δίδασκε επί πληρωμή. Γνωρίζουμε ότι οι δάσκαλοι δέχονταν αμοιβή υπό τη μορφή δώρων (βλ. Νεφέλες 1145). Η αποδοχή χρημάτων τοποθετούσε τον δάσκαλο σε κατώτερη θέση από αυτή του μαθητή και θεωρείτο απρέπεια. Η αποδοχή δώρων, από την άλλη, ήταν ο αρμόζων τρόπος έκφρασης ευγνωμοσύνης από τη μεριά του μαθητή. Ο Πλάτωνας δε λέει την αλήθεια και αυτό γιατί ο Σωκράτης αναφέρεται αρκετές φορές στην απελπιστική φτώχεια του αλλά δεν εξηγεί ποτέ πώς επιβιώνει οικονομικά. Γνωρίζουμε πως είχε σύζυγο, η οποία ήταν μαία, είχε δύο παιδιά και έναν πατέρα ο οποίος ήταν λιθοτόμος. Η περιουσία του υπολογίζεται από τον ίδιο τον Σωκράτη να ανέρχεται σε 30 μνες (με σημερινά 9 κριτήρια θα λέγαμε 300.000 ευρώ, όσο δηλαδή κερδίζει ένας μέσος εργαζόμενος μέσα σε 10 χρόνια). Γνωρίζουμε επίσης ότι υπηρέτησε στον στρατό ως οπλίτης ο οποίος πλήρωσε για τον βαρύ εξοπλισμό του αλλά δεν είχε αρκετά χρήματα για να αγοράσει το δικό του άλογο. Άρα δεν ήταν εύπορος, ούτε όμως φτωχός. Συμπεραίνει κανείς ότι τουλάχιστον είχε τη δυνατότητα να συντηρήσει τον εαυτό του και την οικογένειά του.
Συνοψίζοντας, θα έλεγα ότι η υπεράσπιση του Σωκράτη είναι ανομοιογενής: είχε υποστηρικτές και όχι μαθητές. Ήταν φτωχός αλλά όχι αρκετά φτωχός. Δεν δεχόταν χρηματική αμοιβή αλλά δεχόταν δώρα. 
3.6 Ο Σωκράτης επιχειρεί να εξηγήσει γιατί υπάρχει τόση έχθρα εναντίον του όμως η εξήγησή του δεν πείθει κανέναν. Ισχυρίζεται ότι ένας από τους μαθητές του, ο Χαιρεφών, ρώτησε το Μαντείο των Δελφών αν υπήρχε σοφότερος άνθρωπος από τον Σωκράτη και έλαβε αρνητική απάντηση8. Τότε ο αλαζόνας Σωκράτης ανέλαβε να αποδείξει ότι το μαντείο έκανε λάθος, παρά την ευλάβεια που υποστηρίζει ότι διαθέτει σε άλλα σημεία της απολογίας του. Προσπάθησε να αντικρούσει τον χρησμό εξετάζοντας όλους τους πολιτικούς, τους ποιητές και τους τεχνίτες κατέληξε όμως στο συμπέρασμα πως όλοι τους γνώριζαν λιγότερα από εκείνον διότι δεν γνώριζαν τίποτα και δεν το συνειδητοποιούσαν σε αντίθεση με τον Σωκράτη που τουλάχιστον συνειδητοποιούσε ότι δεν ήξερε τίποτα (άρα ΔΕΝ ήξερε ούτε αν είναι ο σοφότερος, ούτε ότι ήταν 'σοφό' το μισανθρωπικό μίσος του για τις συλλογικές αποφάσεις... 
8 τῆς γὰρ ἐμῆς, εἰ δή τίς ἐστιν σοφία καὶ οἵα, μάρτυρα ὑμῖν παρέξομαι τὸν θεὸν τὸν ἐν Δελφοῖς. Χαιρεφῶντα γὰρ ἴστε που. οὗτος [21a] ἐμός τε ἑταῖρος ἦν ἐκ νέου καὶ ὑμῶν τῷ πλήθει ἑταῖρός τε καὶ συνέφυγε τὴν φυγὴν ταύτην καὶ μεθ᾽ ὑμῶν κατῆλθε. καὶ ἴστε δὴ οἷος ἦν Χαιρεφῶν, ὡς σφοδρὸς ἐφ᾽ ὅτι ὁρμήσειεν. καὶ δή ποτε καὶ εἰς Δελφοὺς ἐλθὼν ἐτόλμησε τοῦτο μαντεύσασθαι--καί, ὅπερ λέγω, μὴ θορυβεῖτε, ὦ ἄνδρες--ἤρετο γὰρ δὴ εἴ τις ἐμοῦ εἴη σοφώτερος. ἀνεῖλεν οὖν ἡ Πυθία μηδένα σοφώτερον εἶναι. καὶ τούτων πέρι ὁ ἀδελφὸς ὑμῖν αὐτοῦ οὑτοσὶ μαρτυρήσει, ἐπειδὴ ἐκεῖνος τετελεύτηκεν. [21b] Βλ. Πλάτων, Απολογία,http://el.wikisource.org/wiki/%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CE%A3%CF%89%CE%BA%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82
Καθώς η ερώτηση ήταν «Υπάρχει σοφότερος άνθρωπος από τον Σωκράτη;» η απάντηση ήταν «όχι». Αυτή η απάντηση δεν σημαίνει όμως «ο Σωκράτης είναι ο σοφότερος άνθρωπος του κόσμου». Είναι πιθανόν ότι κανείς δεν είναι σοφότερος από τον Σωκράτη επειδή όλοι οι άνθρωποι (συμπεριλαμβανομένου και του Σωκράτη) είναι εξίσου σοφοί ή επειδή ο Σωκράτης δεν είναι σοφότερος από κανέναν επειδή λόγου χάριν υπάρχουν άνθρωποι εξίσου σοφοί με τον Σωκράτη.
Η υποκείμενη σωκρατική θέση ήταν ότι η γνώση απαιτεί τη δυνατότητα να δίδεται απόλυτος ορισμός με όρους που καθιστούν έναν τέτοιο ορισμό αδύνατο. Σύμφωνα με τον Σωκράτη, η αρετή προϋπέθετε γνώση, πράγμα αδύνατον. Κατά συνέπεια, η αρετή ήταν ανέφικτη. Δεδομένου ότι η αρετή ήταν απαραίτητη προκειμένου να διοικηθεί σωστά ένα κράτος, όσοι παρευρίσκονταν στη δίκη του Σωκράτη δεν μπορούσαν να έχουν γνώση άρα δεν μπορούσαν να έχουν αρετή και επομένως δεν ήταν ικανοί να συμμετάσχουν στη διοίκηση της πόλης-κράτους. Αυτό το σχόλιο γίνεται ενώπιον όλου του δικαστηρίου, το οποίο αποτελείται από απλούς πολίτες που έχουν το “θράσος” να πιστεύουν ότι μπορούν να βγάζουν δικαστικές αποφάσεις στην Ηλιαία ή πολιτικές αποφάσεις στον Δήμο! 
Ο Σωκράτης απαντά εμετικά εναντίον τής κατηγορίας εις βάρος του ότι ήταν εναντίον του δημοκρατικού πολιτεύματος που προνοούσε να γίνονται ΟΛΕΣ οι εκλογές, όπως το δικαστήριο της Ηλιαίας, στο οποίο είχαν όλοι οι πολίτες το δικαίωμα της συμμετοχής, με ανάδειξη από ΕΝΑΝ ΕΝΙΑΙΟ κατάλογο (αυτό που λέμε σήμερα ενιαίο ψηφοδέλτιο) είτε με ψηφοφορία, είτε πρώτα με ψηφοφορία και έπειτα με κλήρωση ανάμεσα στους πλειοψηφίσαντες. Ο Σωκράτης προσπαθεί να αιτιολογήσει την περιφρόνησή του για το σύστημα εμπλέκοντας το μαντείο των Δελφών! Ισχυρίζεται ότι είναι καθήκον του απέναντι στον θεό να κάνει τους πολιτικούς και τους πολίτες να φαίνονται ηλίθιοι.
3.7 Έπειτα ο Σωκράτης παρουσιάζεται να στρέφεται στον πρώτο κατήγορό του, τον Μέλητο. Η πρώτη κατηγορία που επιχειρεί να αντιμετωπίσει είναι η κατηγορία ότι διαφθείρει τους νέους.
Το πρώτο του επιχείρημα στην ανάκριση του Μέλητου είναι το εξής: 
 αρχικά ισχυρίζεται ότι όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν οι νέοι να είναι όσο πιο καλοί γίνεται (ΔΕΝ ισχύει όμως για τους διεφθαρμένους ομοίους του)· 
 έπειτα, ενώ ο Μέλητος δεν έχει πρόβλημα να παραδεχτεί ότι όλοι οι πολίτες της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένων και των δικαστών, των νομοθετών κτλ, όλων δηλαδή πλην του Σωκράτη, επιθυμούν να βελτιώσουν το ήθος των νέων, 
 ωστόσο, ο Σωκράτης μόνο τον παρασιτικό εαυτούλη του θεωρεί άξιο... Αυτό το επιχείρημα δεν οδηγεί πουθενά.
Το δεύτερο επιχείρημά του είναι εξίσου σαθρό 9: 
9 βλέπε Taylor, όπ. παρ. σ. 200-201. 
 και πάλι ισχυρίζεται ότι κανείς δεν επιθυμεί να πάθει κάποιο κακό από τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν· 
 αν διαφθείρει τους νέους, διατρέχει τον κίνδυνο να του κάνουν κακό· 
 ως εκ τούτου, δεν είναι δυνατόν να διαφθείρει εκ προθέσεως τους νέους (εκτός, βέβαια, όταν νομίζει ότι θα παραμείνει ασύληπτος...)· και 
 συμπεραίνεται πως αν διαφθείρει τους νέους, το κάνει ακούσια και ως εκ τούτου, θα πρέπει να απαλλαγεί από τις κατηγορίες. 
Το τρίτο και τελευταίο του επιχείρημα είναι ότι και μόνο η παρουσία και η συμπαράσταση των μαθητών του στο Δικαστήριο (πιθανώς και ανάμεσα στους δικαστές) αποδεικνύει ότι οι μαθητές δεν συμφωνούν ότι ο Σωκράτης τους έχει διαφθείρει. 
Ο Ξενοφών (Απομνημονευμάτων Α’ ΙΙ, 9) δίνει μία διαφορετική εκδοχή της κατηγορίας και της απολογίας του Σωκράτη. Ο Ξενοφών ξεκινά αντικρούοντας τις ψευδείς κατηγορίες περί ανηθικότητας και διαφθοράς10 ισχυριζόμενος ότι ο Σωκράτης ήταν υπόδειγμα αρετής. Ο Ξενοφών υποστηρίζει ότι ο κατήγορος ισχυρίζεται ότι ο Σωκράτης έκανε τους νέους να απεχθάνονται τους καθιερωμένους νόμους. Τέτοια λόγια, ισχυρίζεται ο κατήγορος, οδηγούν τους νέους στην περιφρόνηση του δημοκρατικού πολιτεύματος και συνεπώς καταλήγουν να γίνονται βίαιοι. (« τους δε τοιούτους λόγους επαίρειν, έφη, τους νέους καταφρονείν της καθεστώσης πολιτείας και ποιείν βίαιους».) Στη συνέχεια ο Ξενοφών λέει πως ο Σωκράτης επιχειρηματολογεί ότι κανένας μορφωμένος άνθρωπος δεν θα καταφύγει στη βία. Εντούτοις, ο κατήγορος αναφέρει πως ο Κριτίας και ο Χαρμίδης, οι οποίοι υπήρξαν μαθητές του Σωκράτη, προκάλεσαν μεγάλα δεινά στην πόλη. Ο Ξενοφών συνεχίζει λέγοντας ότι δεν θα υπερασπιστεί αυτούς τους δύο.11 Ο Ξενοφών επιλέγει να αφηγηθεί πώς οι δυο τους γνωρίστηκαν με τον Σωκράτη. Τηρώντας αυτή τη στάση, ουσιαστικά αναγνωρίζει ότι υπήρξαν πράγματι μαθητές του Σωκράτη, ότι τάχα ήταν ηθικοί όσο καιρό βρίσκονταν κοντά στον Σωκράτη αλλά άρχισαν να συμπεριφέρονται άσχημα λόγω του άσχημου χαρακτήρα τους όταν τον άφησαν. Τέλος, ο Ξενοφών αναφέρεται σε μία τρίτη κατηγορία: ότι ο Σωκράτης δίδασκε τους νέους να είναι ασεβείς απέναντι στον πατέρα τους. Ωστόσο, αυτή η κατηγορία δεν είναι παρά μια αόριστη φήμη εναντίον του Σωκράτη. 
10 Όπως γνωρίζουμε αυτές οι κατηγορίες δεν ήταν μέρος της κατηγορίας που απαγγέλθηκε.
11 Στο έργο του Ελληνικά ο Ξενοφών ασκεί έντονη κριτική στον Κριτία και τον χαρακτηρίζει βίαιο και αιμοδιψή τύραννο. 
Ένα πιο συγκεκριμένο παράδειγμα που φανερώνει ότι ο Σωκράτης πράγματι παρακινεί έναν νεαρό άνδρα να συμμετάσχει στα κοινά αναφέρεται από τον Ξενοφώντα (Απομνημονεύματα, ΩΙΙ, 4-9). Ο Ξενοφών καταγράφει μία συζήτηση μεταξύ του Χαρμίδη (ενός από τους μελλοντικούς Τριάκοντα) και του Σωκράτη. Ο Σωκράτης βλέπει τον Χαρμίδη ως κάποιον που θα πρέπει να συμμετάσχει ενεργά στα κοινά. Καθώς ο Χαρμίδης αρνείται, ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι θα ήταν δειλός και νωθρός (μαλακόν τε και δειλόν), αν, ενώ είχε την ικανότητα να συμμετάσχει στα κοινά της πόλης, δεν το έκανε. Ο Χαρμίδης αναφέρει ότι είναι λιγότερο δύσκολο να μιλά κανείς για πολιτικά ζητήματα με τους φίλους του παρά να μιλά στην Αγορά μπροστά σε κοινό. Ο Σωκράτης όμως υπόσχεται να τον διδάξει («και σε διδάξω, έφη, ώρμημαι, ούτε τους ισχυροτάτους φοβούμενους εν τοις αφρονεστάστοις τε και ασθενεστάτοις αισχύνει λέγειν. Πότερον γαρ τους γναφέας αυτών ή τους σκυτέας ή τους τέκτονας ή τους χαλκέας ή τους γεωργούς ή τους εμπόρους, ή τους εν τη αγορώ μεταβαλλόμενοι πλείονος αποδώνται αισχύνει; εκ γαρ τούτων απάντων ή εκκλησία συνίσταται.»)

Αυτό το περιστατικό αποτελεί απόδειξη (προερχόμενη από έναν από τους μαθητές του Σωκράτη, τον Ξενοφώντα), ότι ο Σωκράτης παρακίνησε τον Χαρμίδη να συμμετάσχει ενεργά στην πολιτική ζωή της Πόλης. Προφανώς η ώθηση του Σωκράτη ήταν τόσο επιτυχημένη ώστε ο Χαρμίδης έγινε ένας από τους Τριάκοντα τυράννους και υιοθέτησε την προτροπή του Σωκράτη να περιφρονεί τους συμπολίτες του.

3.8 Τέλος ο Σωκράτης αναφέρεται στην τελευταία κατηγορία του Μέλητου που αφορά στην ασέβεια. Η κατηγορία έχει δύο σκέλη: ότι ο Σωκράτης δεν σεβόταν τους θεούς της πόλης12 και ότι εισήγαγε καινούριες θεότητες. Η λέξη που χρησιμοποιείται στα αρχαία Ελληνικά είναι «νομίζειν», το οποίο είναι κοντύτερα εννοιολογικά στο σεβασμό παρά στην πίστη όπως θα ήταν η λέξη «πιστεύειν». Και πάλι ο Σωκράτης ανακρίνει τον Μέλητο και τον οδηγεί στην ομολογία ότι κατηγορεί τον Σωκράτη πως είναι εντελώς άθεος επειδή, σύμφωνα με τον Μέλητο, ο Σωκράτης λέει πως «ο ήλιος είναι πέτρα και η σελήνη γη».

12 Ο Αριστοφάνης στις «Νεφέλες» λέει πως ο Σωκράτης είναι άθεος γιατί δεν πιστεύει στους θεούς της πατρίδας του.

Έπειτα ο Σωκράτης απευθύνει κάποιες ερωτήσεις στον Μέλητο:

 Αν κάποιος αναγνωρίζει τις πράξεις των ανθρώπων, σημαίνει ότι αναγνωρίζει και την ύπαρξη των ανθρώπων·

 Αν κάποιος αναγνωρίζει τις πράξεις των θεών, θα πρέπει να αναγνωρίζει και την ύπαρξη των θεών· (εντελώς παραπλανητικό και άσχετο με την κατηγορία, αφού θεοί στη δημοκρατία είναι οι προσωποποιημένες αρχές της)

 Αν, σύμφωνα με την κατηγορία, ο Σωκράτης αναγνωρίζει ότι υπάρχουν δαιμονικές δραστηριότητες, θα πρέπει να αναγνωρίζει και την ύπαρξη δαιμονίων

 Τα δαιμόνια είναι απόγονοι των θεών (όχι όμως και η δαιμονική εγωμανία του!)·

 Ως εκ τούτου, ο Σωκράτης θα πρέπει να πιστεύει στην ύπαρξη των θεών.

Θα πρέπει βεβαίως να παρατηρήσουμε ότι ο Σωκράτης επικαλείται το δαιμόνιό του, μια εσωτερική φωνή που, πολύ βολικά για τον Σωκράτη, τον παρακινεί να προβαίνει σε πράξεις που ισχυρίζεται ότι δεν τις έχει επιλέξει με τη θέλησή του. Το γεγονός ότι δεν πιστεύει στους θεούς-δημοκρατικές αρχές, πιστοποιείται στις Νεφέλες του Αριστοφάνη (423). Ο Στρεψιάδης χρησιμοποιεί τις ίδιες λέξεις («νομίζειν θεούς»). Όπως υποστηρίζει ο M. Giordano Zachary, στις Νεφέλες η βασική κατηγορία εναντίον του Σωκράτη είναι κυρίως ότι «υβρίζειν» και «αδικείν» τους θεούς παρά ότι αρνείται την ύπαρξή τους ή ότι εισάγει νέες θεότητες (σελ. 336). Ο Αναξαγόρας δίδασκε ήδη ΕΛΕΥΘΕΡΑ ότι ο ήλιος ήταν πέτρα και η Σελήνη ήταν γη. Πράγματι, αυτές οι απόψεις είναι διαδεδομένες στην Αθήνα εκείνης της περιόδου και οι άνθρωποι δεν τιμωρούνταν γι’ αυτές. Τα βιβλία του Αναξαγόρα και άλλα παρόμοια βιβλία πωλούνταν ελεύθερα στην αγορά, όπως άλλωστε υποστηρίζει και ο Σωκράτης. Καθ’ όλη τη διάρκεια της απολογίας, ο Σωκράτης αναφέρεται σε έναν αφηρημένο ιδιόκτητο θεό (τον θεοποιημένο από τον ίδιο εαυτούλη του), που δεν έχει όνομα (βλ. 23α. 29δ και 42α). Σε άλλα έργα του Πλάτωνα ο Σωκράτης πράγματι συμμετέχει σε θρησκευτικές τελετές αλλά γίνονται είτε για λόγους αστεϊσμού (όπως όταν ζητά να θυσιάσει έναν κόκορα στον Ασκληπιό στον Φαίδωνα (118α) επειδή τον γιάτρεψε από την ασθένεια της ζωής) είτε έχουν πολιτικά συμφραζόμενα (όπως όταν θυσιάζει στον Απόλλωνα που ήταν ο θεός της Σπάρτης). Στα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα ο Σωκράτης πιστεύει σε μαντεία και οιωνούς.

Όσον αφορά στις κατηγορίες ότι ο Σωκράτης εισάγει στην πόλη καινά δαιμόνια, αυτό δεν ήταν κάτι καινούριο στην πόλη, ούτε ήταν αξιόποινο. Στην Αθήνα εισήχθησαν πέντε νέες θεότητες κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα (Πάνας, Ασκληπιός, Βένδις, μια θεότητα της Θράκης που δεν ήταν ελληνική, ο ορφισμός και ο πυθαγορισμός). Αυτή λοιπόν δεν ήταν πραγματική κατηγορία, όπως την εξέφρασε ο Σωκράτης.

Ωστόσο, για ακόμη μία φορά, ο Σωκράτης δεν απαντά στην πραγματική κατηγορία εναντίον του που είναι ότι δεν δείχνει πίστη στους θεούς=αρχές τής Δημοκρατίας ως πράξη πολιτική και όχι ότι είναι ασεβής σε ένα γενικότερο πλαίσιο. Παραδείγματος χάριν, οι Αθηναίοι ήταν απαθείς απέναντι στην ασέβεια του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη και των λεγόμενων προ-σωκρατικών φιλοσόφων. (Για αυτό το θέμα βλ. P. Cartledge, Ancient Political Thought in Practice, Cambridge University Press, 1999, p. 76 et seq)

3.9 Η τελευταία κατηγορία στην οποία στρέφεται ο Σωκράτης πάλι δεν αποτελεί μέρος της επίσημης κατηγορίας. Σχετίζεται με την άρνησή του να συμμετάσχει στα κοινά της πόλης. Στην Αθήνα υπήρχε ένας νόμος που θέσπισε ο Σόλων και έλεγε πως όποιος πολίτης δεν υποστήριζε την πόλη κατά τη διάρκεια εξέγερσης έπρεπε να τιμωρηθεί με στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων. Σε κάθε περίπτωση, μπορούμε να πούμε ότι η αμνηστία του 403 επέτρεψε να παραμείνουν ατιμώρητοι όσοι είχαν διαπράξει αντίστοιχες πράξεις μέχρι τότε. Άρα δεν υπάρχει λόγος να είχε υπενθυμίσει αυτή την κατηγορία ο Σωκράτης στους δικαστές αν είχε απολογηθεί, αλλά ο Πλάτωνας προσπαθεί να υποκριθεί το δημοκρατικό στους μοναρχικούς αναγνώστες του!...

Τι άλλο παρουσιάζεται, λοιπόν, να είπε ο Σωκράτης κατά τη διάρκεια της απολογίας του;

 Αρχικά ισχυρίζεται ότι όπως και στον πόλεμο έτσι και μπροστά στην απειλή του θανάτου, θα πρέπει να παραμένει κανείς σταθερός και έτσι ποτέ δεν θα σταματήσει να κάνει ό,τι έκανε (29δ). Ακόμη κι αν κριθεί αθώος, θα συνεχίσει να φιλοσοφεί και να προσπαθεί να πείσει τους ανθρώπους, τόσο τους νέους όσο και τους ηλικιωμένους, να μην νοιάζονται για το σώμα ή για τα χρήματά τους (με τα οποία τον έτρεφαν!...) τόσο όσο θα πρέπει να νοιάζονται για την κατάσταση της ψυχής τους. Λέει και πάλι (30γ): «Δεν θα έκανα κάτι διαφορετικό ακόμη κι αν χρειαζόταν να πεθάνω πολλές φορές», προκαλώντας διαμαρτυρίες μέσα στο δικαστήριο.

 Ωστόσο, λίγο αργότερα, ο Σωκράτης αντιφάσκει κατάφωρα όταν για να εξηγήσει γιατί δεν συμμετέχει στα κοινά λέει (31γ-32α), «η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που να μπορεί να διασωθεί, είτε από σας είτε από οποιοδήποτε άλλο πλήθος, όταν εναντιώνεται με ειλικρίνεια και εμποδίζει να γίνονται στην πόλη πολλά άδικα και παράνομα πράγματα. Αλλά είναι αναγκαίο εκείνος που πράγματι μάχεται για το δίκαιο, αν πρέπει να διασωθεί για λίγο χρονικό διάστημα, να παραμείνει ιδιώτης και να μην συμμετέχει στη δημόσια ζωή». Αυτά τα λόγια προκαλούν και πάλι διαμαρτυρίες στο δικαστήριο και δικαίως. Η Αθήνα ήταν μια δημοκρατία η οποία όχι μόνο επέτρεπε αλλά απαιτούσε να υπάρχει ελευθερία λόγου και συμμετοχή στα κοινά. Για την ακρίβεια, ο Σωκράτης αποτέλεσε ο ίδιος παράδειγμα του ελεύθερου λόγου όταν αντιτάχθηκε στην πλειοψηφία, στο περιστατικό των δέκα στρατηγών (32β) στη ναυμαχία των Αργινουσών, και δεν υπέστη καμία συνέπεια13.

13 Η Ναυμαχία στις Αργινούσες δόθηκε το 406 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Οκτώ Αθηναίοι στρατηγοί ηγούνταν των αθηναϊκών δυνάμεων, οι οποίες νίκησαν τον Σπαρτιάτη περσολάτρη γενίτσαρο Καλλικρατίδα. Μετά τη ναυμαχία οι μοναρχικοί στρατηγοί ΑΠΕΤΡΕΨΑΝ την ΑΜΕΣΗ διάσωση των ναυαγών τους, διατάσσοντας ένα μόνο καράβι να περισυλλέξει όσους προλάβει, και για τους ίδιους προφασίστηκαν ...τρικυμία... Και έτσι οι περισσότεροι Αθηναίοι που είχαν επιβιώσει της ναυμαχίας πνίγηκαν. Οι έξι από τους οκτώ στρατηγούς που ηγούνταν της ναυμαχίας από την πλευρά της Αθήνας καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν. Στη δίκη συμμετείχε και ο Σωκράτης, ο οποίος διετέλεσε επιστάτης την ημέρα που είχε οριστεί η δίκη, ΕΠΕΜΕΙΝΕ να μη γίνει, αλλά τελικά διεξήχθη την επόμενη μέρα, οπότε καταδικάστηκαν οι στρατηγοί από ΟΛΗ την Εκκλησία τού Δήμου.(Βλ. Kagan, The Peloponnesian War, σελ. 465). Αποδεικνύεται λοιπόν ότι ο Σωκράτης έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτή την περίπτωση και απέφυγε να αναμιχθεί στη καταδίκη των ΔΟΛΟΦΟΝΩΝ στρατηγών (μοναρχικών όπως και ο ίδιος), παρά την επιθυμία της πλειοψηφίας και παρά τα όσα ισχυρίζεται στην Απολογία.

Ο Σωκράτης αρνείται να συμμετάσχει στη ζωή της πόλης επειδή φοβάται τον θάνατο μόλις ξεσκεπαστεί.

Το πιο σημαντικό είναι ότι ο Σωκράτης δεν απαντά στο αληθινό ερώτημα που είναι ότι όντας αυτός που ήταν και ενώ προκαλούσε τους Αθηναίους να κάνουν το σωστό, απέφευγε συστηματικά να συμμετέχει στην Εκκλησία του Δήμου.

Ο Σωκράτης επίσης παρέλειψε να αναλάβει δράση απέναντι στους Τριάκοντα τυράννους, οι οποίοι μέσα σε 8 μήνες σκότωσαν 1.500 Αθηναίους. Η απάντησή του σε αυτό (32γ-32δ) είναι πως όταν τον κάλεσαν οι Τριάκοντα να βοηθήσει στη δολοφονία ενός ευκατάστατου μέτοικου, εκείνος αρνήθηκε και επέστρεψε στο σπίτι του επειδή δεν ήθελε να κάνει κάτι άδικο και ασεβές. Ο Σωκράτης υποστηρίζει πως είναι ηθικώς ορθό να νίψει τας χείρας του κατά τέτοιο τρόπο. Άλλωστε γιατί οι Τριάκοντα πίστευαν ότι ήταν πιθανό να τους βοηθήσει σε ένα τέτοιο έγκλημα, αν δεν ήταν φιλικά προσκείμενος και δεν τον εμπιστεύονταν; Εάν ήξερε πως αυτό που του ζητήθηκε ήταν άδικο και ασεβές, δεν θα έπρεπε να επιχειρήσει να πείσει τους Τριάκοντα να μην το κάνουν; Τουλάχιστον δεν θα έπρεπε να πάρει μέτρα προκειμένου να ενημερώσει το θύμα ούτως ώστε να καταφέρει να δραπετεύσει; Και πώς δεν είχε καμία συνέπεια η ...ανυπακοή του;;;

Και πάλι, αυτό το έγκλημα διεπράχθη από τους μαθητές του, τον Κριτία και τον Χαρμίδη.

3.10 Άρα ο Σωκράτης συμμετέχει στα κοινά, σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις. Και πάλι παραλείπει να αντικρούσει την πραγματική κατηγορία, η οποία είναι πως όταν η πόλη χρειαζόταν όσο οτιδήποτε άλλο την συμβολή του στην αντίσταση, εκείνος ήταν απών, κυρίως τη στιγμή που τρομοκρατούσε τους πάντες ένας από τους αγαπημένους του μαθητές.

Ο Σωκράτης δεν προσπάθησε να εμποδίσει ένα έγκλημα που διαπράχθηκε από τους Τριάκοντα εις βάρος της Αθήνας. Δεν προσπάθησε να εμποδίσει ένα συγκεκριμένο έγκλημα το οποίο διαπράχθηκε εναντίον ενός συμπολίτη (του Λέοντα από τη Σαλαμίνα).

Ο Σωκράτης δεν απάντησε στην κατηγορία ότι δεν σέβεται τους προστάτες θεούς της Δημοκρατίας επειδή δεν σέβεται τη Δημοκρατία.

Ο Σωκράτης δεν κατάφερε να αντικρούσει την κατηγορία ότι οι μαθητές του επιχείρησαν να ανατρέψουν τη δημοκρατία της πόλης με αντιδημοκρατικά μέσα.

Ο Σωκράτης δεν κατάφερε να αντικρούσει την κατηγορία ότι οι μαθητές του, Κριτίας και Χαρμίδης, ήταν τύραννοι οι οποίοι εφάρμοσαν στην πράξη τη θεωρία του συνεργαζόμενοι με τον θανάσιμο εχθρό της Αθήνας, τη Σπάρτη. Πράγματι, έγιναν προδότες της πόλης τους.

Ο Σωκράτης επιβεβαίωσε ότι ήταν πράγματι ο ηγέτης τους στο τρίτο μέρος της Απόλογίας, αφότου καταδικάστηκε σε θάνατο. Αυτό το κομμάτι της Απολογίας δεν έχει νομικές επιπτώσεις διότι η δίκη έχει ολοκληρωθεί. Όμως μας φανερώνει ξεκάθαρα τις σκέψεις του Σωκράτη. Στην παράγραφο 39γ λέει, «Θέλω να δώσω έναν χρησμό σε εσάς που με καταδικάσατε… ότι αμέσως μετά το θάνατό μου θα τιμωρηθείτε πολύ χειρότερα, μα τον Δία, απ' όσο με τιμωρείτε σκοτώνοντάς με. Γιατί, πλέον, θα αυξηθούν εκείνοι που θα σας ελέγχουν, τους οποίους εγώ μέχρι τώρα, χωρίς να το καταλαβαίνετε, εμπόδιζα. Και όσο πιο νέοι είναι τόσο πιο ενοχλητικοί θα σας γίνονται, κι εσείς πιο πολύ θα αγανακτείτε». Έπειτα μετριάζει τα λόγια του αποδίδοντάς τους φιλοσοφικό νόημα, όμως η πραγματικότητα είναι ότι αυτά τα λόγια αποτελούν άμεση απειλή προς τους συμπολίτες του ότι οι οπαδοί του θα τιμωρήσουν τους δικαστές αν τον καταδικάσουν.

4. Τι δεν λέει ο Σωκράτης προς υπεράσπισή του.

4.1 Ο Σωκράτης δεν επικαλείται την αμνηστία που έδωσε η δημοκρατική παράταξη μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Δεν την επικαλείται ούτε στην Απολογία ούτε αλλού. Η πιο εύλογη εξήγηση είναι ότι είτε δεν κάλυπτε τις άγνωστες σε μας πράξεις του είτε ότι δεν αναγνώριζε την ισχύ του νόμου. Αν ίσχυε το τελευταίο, θα επιβεβαίωνε την μοναρχική του ταυτότητα. Ο Σωκράτης δεν επικαλείται ότι δεν υπήρχε γραπτός νόμος που να διώκει τις πράξεις του. Ο Διογένης Λαέρτιος (πολύ αργότερα) αναφέρεται στο ψήφισμα «περί ασέβειας» του Διοπείθη, για το οποίο ξέρουμε ελάχιστα. Γνωρίζουμε όμως ότι και άλλοι Αθηναίοι είχαν διωχθεί για απείθεια. Εξάλλου η προδικασία ενώπιον του αρμόδιου άρχοντα, που προηγήθηκε της ίδιας της δίκης (που έγινε με τον ίδιο να μην απολογείται), θα είχε αποτρέψει την δίωξή του με βάση ανύπαρκτο νόμο, και την καταδίκη του, αφού με τη σιωπή του αναγνώρισε πλήρως την ενοχή του. 4.2 Ο Σωκράτης δεν επικαλείται κατά τη διάρκεια της φερόμενης απολογίας του την αρχή της ελευθερίας του λόγου. Υπάρχει λόγος γι’ αυτό:  Ο Σωκράτης δεν πιστεύει στην ελευθερία του λόγου! Δεν είναι υπέρ της δημοκρατίας.  Ο Σωκράτης δεν μπορεί να επικαλεστεί πράγματι την ελευθερία του λόγου διότι είχε το ελεύθερο να μιλάει και να ενοχλεί τους συμπολίτες του επί περίπου 30 χρόνια πριν τη δίκη του. Ο ίδιος ομολογεί ότι ήρθε σε ρήξη με την Εκκλησία του Δήμου σχετικά με το ζήτημα των στρατηγών που καταδικάστηκαν επειδή έφυγαν αφήνοντας αβοήθητο το πλήρωμα των καραβιών που χάθηκαν στη νικηφόρα ναυμαχία των Αργινουσών. Είναι αλήθεια ότι ισχυρίζεται πως κανείς δεν θα γλιτώσει από τους πολίτες της Αθήνας «αν αντιταχθεί πραγματικά σε άδικες και παράνομες πράξεις» (31γ-32α). Αυτή η δήλωση δεν ισχύει- ο Πλάτων, ο γνωστότερος υποστηρικτής του Σωκράτη, συνέχισε να κηρύσσει τον λόγο του Σωκράτη γράφοντας στην Αθήνα για περίπου σαράντα χρόνια μετά τον θάνατο του Σωκράτη. Δεν γνωρίζουμε άλλα παραδείγματα όπου καταδικάστηκαν σε θάνατο Αθηναίοι πολίτες για τις φιλοσοφικές τους πεποιθήσεις. Υπάρχουν οπωσδήποτε παραδείγματα εξορίας, ακόμη και θανάτου σε περιπτώσεις πολιτικών αναταραχών. Η Αθήνα υπερηφανευόταν για την ανεπανάληπτη ανεκτικότητά της απέναντι στην ελευθερία του λόγου και της σκέψης στη λογοτεχνία, την ποίηση, το δράμα, την ιστορία και τη φιλοσοφία. Αποτελεί ειρωνεία το γεγονός ότι μέρος αυτής της ελευθερίας του λόγου και της δημοκρατικής κληρονομιάς ανήκει στον ίδιο τον Σωκράτη. 4.3 Ο Σωκράτης δεν απαντά στο γεγονός ότι ήταν υποκινητής των δύο ηγετών των Τριάκοντα τυράννων. Ίσως υπάρχει σοβαρός λόγος γι’ αυτό. Η αμνηστία τον είχε απαλλάξει από αυτές τις κατηγορίες. Ή μπορεί οι πράξεις για τις οποίες κατηγορήθηκε να έγιναν αμέσως μετά την αμνηστία, αν για παράδειγμα οι υποστηρικτές του Σωκράτη ήταν υποκινητές της εξέγερσης της μοναρχικής φατρίας στην Ελευσίνα το 401 π.Χ. Το συμπέρασμα στο οποίο οδηγούμαι είναι ότι ο Σωκράτης κατηγορήθηκε για κάτι συγκεκριμένο, το οποίο παραμένει για μας άγνωστο, καθώς ο Πλάτων και ο Ξενοφών αποφεύγουν να το αναφέρουν για να μην υπενθυμίζουν το άδικό του στους ομοιϊδεάτες μοναρχικούς αναγνώστες τους. 4.4 Επίσης ο Σωκράτης δεν απαντά στην κατηγορία ότι δεν σεβόταν τις δημοκρατικές μικρότερες θεότητες της πόλης. Προσποιείται ότι πιστεύει στους θεούς του Ολύμπου, συγκεκριμένα στον Απόλλωνα και την Ήρα, οι οποίοι ήταν οι θεοί της Σπάρτης, όμως δεν αναφέρεται καθόλου στην Πειθώ, τον Δήμο, τον Δία Βουλαίο και τον Δία Αγοραίο. 4.5 Εν τέλει ο Σωκράτης συμμορφώνεται με την απόφαση του δικαστηρίου και δέχεται τη θανατική ποινή. Για να ερμηνευθεί αυτή η στάση θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν οι προηγούμενες πράξεις και δηλώσεις του:  Στην αρχή της Απολογίας λέει ότι θα προτιμούσε να πεθάνει δέκα φορές παρά να σταματήσει αυτό που έκανε.  Στον Κριτία ισχυρίζεται ότι δέχεται την θανατική ποινή επειδή δεν θα πρέπει να παραβιάζει κανείς τον νόμο ακόμη κι αν τον θεωρεί άδικο ούτε να υπομείνει την ταπείνωση που επιφέρουν τα γηρατειά.  Στον Φαίδωνα ισχυρίζεται πως ο λόγος που αποδέχεται τον θάνατο είναι επειδή εκπληρώνει τη ζωή ενός φιλοσόφου.  Το σημαντικότερο είναι πως όταν προτείνει ποια θα πρέπει να είναι η ποινή του, τα λόγια του Σωκράτη έρχονται σε αντίθεση με όσα έχει διατυπώσει νωρίτερα. Αρχικά προτείνει να του δοθεί τιμητική σύνταξη εφάμιλλη με αυτή που δινόταν τιμητικά και εφ’ όρου ζωής στους ολυμπιονίκες. Στη συνέχεια προτείνει να πληρώσει πρόστιμο μίας μνας, το οποίο είναι μηδαμινό, και τέλος πρόστιμο τριάντα μνων, το οποίο θα κατέβαλαν οι μαθητές και οι υποστηρικτές του. Το ερώτημα είναι γιατί ο Σωκράτης αναιρεί τη θέση του; Αν δεν αναγνώριζε το κύρος του δικαστηρίου, δεν θα έπρεπε να προτείνει καμία ποινή. Όπως το θέτει και ο ίδιος, το γεγονός ότι προτείνει κάποια ποινή υποδηλώνει εμμέσως ότι αναγνωρίζει πως το δικαστήριο είναι έγκυρο και δέχεται την ετυμηγορία του. Όταν προτείνει να τον τιμήσει η πόλη αντί να τον τιμωρήσει υιοθετεί μια καθαρή και σκληρή στάση. Στο τέλος προτείνει μια χρηματική ποινή η οποία δεν είναι αμελητέα. Αν το είχε κάνει από την αρχή, θα του είχε επιβληθεί η χρηματική ποινή και όλα θα τελείωναν εκεί. Και πιθανώς αυτό θα προτιμούσαν οι Αθηναίοι.

Ωστόσο ο Σωκράτης παρουσιάζεται να προκαλεί τους Αθηναίους να τον σκοτώσουν. Το κάνει αυτό είτε γιατί πιστεύει ότι οι Αθηναίοι δεν θα τον καταδικάσουν είτε γιατί δεν συνειδητοποιεί ότι έχει θέσει τον εαυτό του σε κίνδυνο είτε γιατί είναι πολύ ηλικιωμένος (70 ετών) για να αφήσει την πόλη την οποία είχε αφήσει μόνο σε περίοδο πολέμου ή τέλος επειδή συνειδητοποιεί ότι αν εξοριζόταν, θα έπρεπε να πάει στη Θεσσαλία, την Κρήτη ή τη Σπάρτη, δηλαδή σε μέρη όπου δεν επιτρεπόταν η ελευθερία του λόγου και οι φιλόσοφοι δεν ήταν αρεστοί.

4.6 Ένα τελευταίο πράγμα στο οποίο δεν αναφέρεται ο Σωκράτης είναι ότι είναι παντελώς αδιάφορος απέναντι στη γυναίκα και τους δύο γιους του. Δεν τους αναφέρει παρά πολύ σύντομα και ψυχρά στην αρχή του Φαίδωνα. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο Σωκράτης, ο οποίος ισχυρίζεται ότι φροντίζει τόσο πολύ υποκριτικά για την αρετή των Αθηναίων πολιτών, δεν δίνει καμία σημασία στους δύο γιους του, για να μην αναφερθούμε στη δυστυχισμένη γυναίκα του! Είναι επίσης εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο Σωκράτης που ήταν τόσο πρόθυμος να διδάξει νεαρούς 'αριστοκράτες', δεν φρόντιζε καθόλου τους γιους του.

4.7 Η υπεράσπιση του Σωκράτη παρουσιάζεται εντελώς καταστροφική. Ο πιο έξυπνος άνδρας της Αθήνας δεν χρησιμοποιεί το επιχείρημα που θα γινόταν αποδεκτό από τους περισσότερους Αθηναίους: την ελευθερία του λόγου, το θεμελιακό δικαίωμα της δημοκρατίας. Όχι μόνον αυτό αλλά προσβάλλει ανοιχτά και εξαγριώνει τους δικαστές επιδεικνύοντας την περιφρόνησή του. Γιατί το κάνει αυτό; Ήταν τόσο γνωστές οι πράξεις του ώστε το επιχείρημα του ελεύθερου λόγου δεν θα ήταν αποτελεσματικό; Ή μήπως ήλπιζε ότι οι υποστηρικτές του που βρίσκονταν ανάμεσα στους δικαστές θα επικρατούσαν, και με αυτή την ελπίδα δεν κατάφερε να κυριαρχήσει λόγω της αλαζονείας του; Ένα είναι βέβαιο. Κατά τη διάρκεια της δήθεν Απολογίας του ο Σωκράτης δεν παρουσιάζεται να επικαλείται καμία φιλοσοφική θέση από εκείνες που επιδεικνύονται στον Κριτία και τον Ευθύφρονα.

5. Τι άλλα στοιχεία υπάρχουν;

5.1 Οι μεταγενέστερες γενιές δεν κράτησαν κανένα αρχείο από τους κατηγόρους του Σωκράτη. Θα πρέπει να είναι κανείς προσεκτικός σχετικά με τις πηγές μεταγενέστερων ιστορικών, όπως του Διογένη Λαέρτιου και του Πλουτάρχου, που αποδίδουν σε τρίτους θετικές πράξεις και λόγια απέναντι στο πρόσωπο του Σωκράτη. Αυτές οι πηγές απέχουν πολλούς αιώνες από τη δίκη του Σωκράτη και υποστηρίζουν πολλές φορές πράγματα που αν ευσταθούσαν, θα καταγράφονταν και από τον Πλάτωνα και από τον Ξενοφώντα και από άλλες πηγές πιο κοντινές χρονολογικά στα γεγονότα.

Ωστόσο, γνωρίζουμε κάποια γεγονότα:

5.2 Γνωρίζουμε από τον ρήτορα, Αισχίνη, ο οποίος έγραψε 50 χρόνια μετά τη δίκη (Κατά Τιμάρχου, Loeb 1.173 (139)), ότι ο Σωκράτης καταδικάστηκε λόγω της εμπλοκής του με τους Τριάκοντα τυράννους και η καταδίκη του αποτέλεσε παράδειγμα για τους υπόλοιπους. Γνωρίζουμε ότι ο Αριστοτέλης δεν γράφει κάτι σχετικά με τη δίκη του Σωκράτη παρόλο που υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα. Το ίδιο ισχύει και για άλλες σύγχρονες πηγές όπως τα έργα του Λυσία, του Δημοσθένη και του Ισοκράτη. Κυρίως όμως η σιωπή του Αριστοτέλη είναι εκκωφαντική14.

14 Ο Αριστοτέλης αναφέρει τον Σωκράτη στα εξής έργα του: Περί των σοφιστικών ελέγχων, λαβεῖν διαλεκτικῶς ἀλλὰ καὶ ὡς εἰδώς, διὰ τοῦτο οὐ μόνον τὸ λεχθὲν ἔργον ὑπεθέμεθα τῆς πραγματείας, τὸ λόγον δύνασθαι λαβεῖν, ἀλλὰ καὶ ὅπως λόγον ὑπέχοντες φυλάξομεν τὴν θέσιν ὡς δι’ ἐνδοξοτάτων ὁμοτρόπως. τὴν δ’ αἰτίαν εἰρήκαμεν τούτου, ἐπεὶ καὶ διὰ τοῦτο Σωκράτης ἠρώτα ἀλλ’ οὐκ ἀπεκρίνετο· ὡμολόγει γὰρ οὐκ εἰδέναι. Ρητορική, ὃ γὰρ λέγει Σωκράτης ἐν τῷ ἐπιταφίῳ, ἀληθές, ὅτι οὐ χαλεπὸν Ἀθηναίους ἐν Ἀθηναίοις ἐπαινεῖν, ἀλλ᾽ ἐν Λακεδαιμονίοις. & [2] δεύτερον δὲ ὅταν τὸ μὲν φανερὸν ᾖ, τὸ δὲ ἐρωτήσαντι δῆλον ᾖ ὅτι δώσει: πυθόμενον μὲν γὰρ δεῖ τὴν μίαν πρότασιν μὴ προσερωτᾶν τὸ φανερὸν ἀλλὰ τὸ συμπέρασμα εἰπεῖν, οἷον Σωκράτης, Μελήτου οὐ φάσκοντος αὐτὸν θεοὺς νομίζειν, εἰρηκότος δὲ ὡς δαιμόνιόντι λέγοι, ἤρετο εἰ οὐχ οἱ δαίμονες ἤτοι θεῶν παῖδες εἶεν ἢ θεῖόν τι, φήσαντος δὲ "ἔστιν οὖν", ἔφη, "ὅστις θεῶν μὲν παῖδας οἴεται εἶναι, θεοὺς δὲ οὔ;" ἔτι ὅταν μέλλῃ ἢ ἐναντία λέγοντα δείξειν ἢ παράδοξον. τέταρτον δὲ ὅταν μὴ ἐνῇ ἀλλ᾽ ἢ σοφιστικῶς ἀποκρινάμενον λῦσαι: ἐὰν γὰρ οὕτως ἀποκρίνηται,ὅτι ἔστι μὲν ἔστι δ᾽ οὔ, ἢ τὰ μὲν τὰ δ᾽ οὔ, ἢ πῇ μὲν πῇ δ᾽ οὔ, θορυβοῦσιν ὡς ἀποροῦντος. ἄλλως δὲ μὴ ἐγχείρει. ἐὰν γὰρ ἐνστῇ, κεκρατῆσθαι δόξεις: οὐ γὰρ οἷόν τε πολλὰ ἐρωτᾶν, διὰ τὴν ἀσθένειαν τοῦ ἀκροατοῦ: διὸ καὶ τὰ ἐνθυμήματα ὅτι μάλιστα συστρέφειν δεῖ. ἀποκρίνασθαι δὲ δεῖ πρὸς μὲν τὰ ἀμφίβολα διαιροῦντα λόγῳ καὶ μὴ συντόμως, πρὸς δὲ τὰ δοκοῦντα ἐναντία τὴν λύσιν φέροντα εὐθὺς τῇ ἀποκρίσει, πρὶν ἐπερωτῆσαι τὸ ἐπιὸν ἢ συλλογίσασθαι: οὐ γὰρ χαλεπὸν προορᾶν ἐν τίνι ὁ λόγος. φανερὸν δ᾽ ἡμῖν ἐστιν ἐκ τῶν Τοπικῶν καὶ τοῦτοκαὶ αἱ λύσεις (Βιβλίο ΙΙΙ, Κεφ. 18). Ηθικά Νικομάχεια (Βιβλίο ΙΙΙ), δοκεῖ δὲ καὶ ἡ ἐμπειρία ἡ περὶ ἕκαστα ἀνδρεία εἶναι· ὅθεν καὶ ὁ Σωκράτης ᾠήθη ἐπιστήμην εἶναι τὴν ἀνδρείαν. τοιοῦτοι δὲ ἄλλοι μὲν ἐν ἄλλοις, ἐν τοῖς πολεμικοῖς δ᾽ οἱ στρατιῶται· δοκεῖ γὰρ εἶναι πολλὰ κενὰ τοῦ πολέμου, ἃ μάλιστα συνεωράκασιν οὗτοι· φαίνονται δὴ ἀνδρεῖοι, ὅτι οὐκ ἴσασιν οἱ ἄλλοι οἷά ἐστιν. (…), Πολιτικά, Βιβλίο Ι, ὥστε φανερὸν ὅτι ἔστιν ἠθικὴ ἀρετὴ τῶν εἰρημένων πάντων, καὶ οὐχ ἡ αὐτὴ σωφροσύνη γυναικὸς καὶ ἀνδρός, οὐδ' ἀνδρεία καὶ δικαιοσύνη, καθάπερ ᾤετο Σωκράτης, ἀλλ' ἡ μὲν ἀρχικὴ ἀνδρεία ἡ δ' ὑπηρετική, ὁμοίως δ' ἔχει καὶ περὶ τὰς ἄλλας., Μεταφυσικά, Βιβλίο Ι, Σωκράτους δὲ περὶ μὲν τὰ ἠθικὰ πραγματευομένου περὶ δὲ τῆς ὅλης φύσεως οὐθέν, ἐν μέντοι τούτοις τὸ καθόλου ζητοῦντος καὶ περὶ ὁρισμῶν ἐπιστήσαντος πρώτου τὴν διάνοιαν, ἐκεῖνον ἀποδεξάμενος διὰ τὸ τοιοῦτον ὑπέλαβεν ὡς περὶ ἑτέρων τοῦτο γιγνόμενον καὶ οὐ τῶν αἰσθητῶν: ἀδύνατον γὰρ εἶναι τὸν κοινὸν ὅρον τῶν αἰσθητῶν τινός, ἀεί γε μεταβαλλόντων. οὗτος οὖν τὰ μὲν τοιαῦτα τῶν ὄντων ἰδέας προσηγόρευσε, τὰ δ' αἰσθητὰ παρὰ ταῦτα καὶ κατὰ ταῦτα λέγεσθαι πάντα: κατὰ μέθεξιν γὰρ εἶναι τὰ πολλὰ ὁμώνυμα τοῖς εἴδεσιν. τὴν δὲ μέθεξιν τοὔνομα μόνον μετέβαλεν: οἱ μὲν γὰρ Πυθαγόρειοι μιμήσει τὰ ὄντα φασὶν εἶναι τῶν ἀριθμῶν, Πλάτων δὲ μεθέξει, τοὔνομα μεταβαλών. τὴν μέντοι γε μέθεξιν ἢ τὴν μίμησιν ἥτις ἂν εἴη τῶν εἰδῶν ἀφεῖσαν ἐν κοινῷ ζητεῖν. ἔτι δὲ παρὰ τὰ αἰσθητὰ καὶ τὰ εἴδη τὰ μαθηματικὰ τῶν πραγμάτων εἶναί φησι μεταξύ, διαφέροντα τῶν μὲν αἰσθητῶν τῷ ἀί δια καὶ ἀκίνητα εἶναι, τῶν δ' εἰδῶν τῷ τὰ μὲν πόλλ' ἄττα ὅμοια εἶναι τὸ δὲ εἶδος αὐτὸ ἓν ἕκαστον μόνον.

5.3 Ήταν γνωστό πως την εποχή που έγινε η δίκη ο Σωκράτης ήταν δάσκαλος και μέντορας του Κριτία και του Χαρμίδη. Ήταν οι δύο ηγέτες των Τριάκοντα που ανέτρεψαν τη δημοκρατία το 403 και σκότωσαν περίπου 1.500 Αθηναίους (σύμφωνα με τον Ξενοφώντα). Ο Κριτίας είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον ομώνυμο διάλογο αλλά εμφανίζεται και σε άλλους τέσσερεις διαλόγους (Χαρμίδης, Πρωταγόρας, Τιμαίος και Ερυξίας (που αποδίδεται στον Πλάτωνα). Ο Χαρμίδης επίσης έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον ομώνυμο διάλογο.

5.4 Ο Πλάτων, στην Έβδομη Επιστολή, παραδέχεται ότι τον είχαν προσκαλέσει οι συγγενείς του, Κριτίας και Χαρμίδης, να συμμετάσχει στην Τυραννία καθώς πίστευαν ότι θα μπορούσαν να τον έχουν υποχείριό τους. Ο Πλάτων αρχικά δέχτηκε, μόλις όμως είδε πόσο διεφθαρμένο ήταν το καθεστώς τους, τους εγκατέλειψε. Μετά τον θάνατο του Σωκράτη ο Πλάτων αυτοεξορίστηκε (λόγω της ΕΝΟΧΗΣ ΑΔΡΑΝΕΙΑΣ του προς την αντίσταση μεν στην κατάλυση και την αποκατάσταση δε της δημοκρατίας) στις Συρακούσες και έζησε υπό την προστασία ενός άλλου τυράννου, του Διονυσίου του Πρεσβύτερου.

5.5 Ο Σωκράτης θαύμαζε τη σοκταδιστική Σπάρτη, τον τρόπο “ζωής” και το καθεστώς των παιδομαζωμάτων της και των ΣΥΝΕΧΩΝ ΔΟΛΟΦΟΝΙΩΝ ΑΘΩΩΝ ειλώτων... Στον Κρίτωνα η προσωποποίηση των Νόμων συζητά με τον Σωκράτη αν θα πήγαινε στη Σπάρτη για την οποία είχε καλή γνώμη15. Στις Όρνιθες ο ομοϊδεάτης του Αριστοφάνης (1281) χλευάζει υποκριτικά τον Σωκράτη και τους οπαδούς του επειδή είναι στην κυριολεξία τρελοί για τη Σπάρτη. Στις Νεφέλες ο Αριστοφάνης βάζει στο στόμα του Δίκαιου Λόγου έναν έπαινο για τον σπαρτιάτικο τρόπο ζωής , ο οποίος αντικατοπτρίζει πολλά από αυτά που λέει ο Σωκράτης σε πολλούς από τους διαλόγους του Πλάτωνα. Πολλοί από τους μαθητές του Σωκράτη κατέφυγαν στη Σπάρτη όπως για παράδειγμα ο Ξενοφών. Μια σπαρτιατική φρουρά προστάτευε τον Κριτία. Ο Πλάτων έμεινε για χρόνια με τον Διονύσιο ΙΙ, τον τύραννο των Συρακουσών. Στην Πολιτεία ο Πλάτων προτείνει ένα κλειστό πολιτικό σύστημα (που μιμούνται έκτοτε οι διάφοροι παράσιτοι ως σήμερα) που αντλεί πολλά χαρακτηριστικά από την τρομολαγνεία και την περιφρόνηση της Σπάρτης για τις ξένες ιδέες όπως για παράδειγμα την απαγόρευση στους ξένους να επισκεφθούν τη Σπάρτη αλλά και στους Σπαρτιάτες να ταξιδέψουν εκτός Σπάρτης.

5.6 Ο Σωκράτης περιφρονούσε τον ΕΛΕΥΘΕΡΟ λαό τής Αγοράς. Στο έργο Ευθύφρων αναλύεται το ζήτημα εάν θα πρέπει να διωχθεί ο πατέρας του Ευθύφρονος επειδή σκότωσε έναν υπηρέτη. Κανείς δεν μιλά θετικά για τον δύστυχο υπηρέτη ο οποίος αφέθηκε να πεθάνει σε ένα χαντάκι, όπως επίσης κανείς δεν αναφέρεται στο δικαίωμα του υπηρέτη να εκδικαστεί δίκαια η υπόθεσή του. Από την άλλη, ο Σωκράτης είχε δικαίωμα δίκης! Στο έργο Μένων ο Σωκράτης συμβουλεύει τον Χαρμίδη (έναν από τους Τριάκοντα τυράννους) να μιλήσει στην Εκκλησία του Δήμου σαν να απευθύνεται σε εντελώς ηλίθια και αδύναμα πλάσματα. Στον Πολιτικό ο Πλάτων φαίνεται να προτείνει μια μορφή απολυταρχισμού ως τη μόνη θεμιτή μορφή κυβέρνησης. Στην Πολιτεία ο Πλάτων προτείνει ένα κοινωνικό και πολιτικό σύστημα που στηρίζεται στην καθαρότητα της φυλής και την ευγονική.

15 Βλ. Plato & Gallop D. (Ed.), Defence of Socrates Euthyphro, Crito, Oxford: Oxford Paperbacks, 2008, Crito, 46b-50a

6. Υπέρ Αθηναίων.

Βλέπουμε τον Σωκράτη μέσα από τα μάτια της ιστορίας όμως αυτά τα μάτια φοράνε γυαλιά με παραμορφωτικούς φακούς. Βλέπουμε τον Σωκράτη αποκλειστικά μέσα από όσα έχει γράψει εκ μέρους του ο Πλάτων. Το σημαντικότερο είναι ότι ο Πλάτων έχει αποκρύψει όλα τα επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν οι κατήγοροι του Σωκράτη. Δεν γνωρίζουμε τίποτα σχετικά με τα επιχειρήματά τους ή τα αποδεικτικά στοιχεία που παρουσίασαν στο δικαστήριο. Αυτός είναι ο υπερασπιστής τής ελευθερίας τού λόγου… Ούτε ο Ξενοφών μας διαφωτίζει σχετικά με το θέμα.

Οι μοναρχικοί που αντιτίθενται στη δημοκρατία, εν γένει, έχουν χρησιμοποιήσει αυτό το παράδειγμα για να «αποδείξουν» ότι η δημοκρατία δεν είναι κάτι καλό επειδή έχει σκοτώσει τον σημαντικότερο ελεύθερα σκεπτόμενο φιλόσοφο! Διάφοροι μονάρχες, φασίστες, υποστηρικτές απολυταρχικών καθεστώτων κτλ, παρασυρμένοι από τον Πλάτωνα, έχουν βρει στο πρόσωπο του Σωκράτη τένα παράδειγμα για να δυσφημίσουν τη δημοκρατία.

Διάφοροι άνθρωποι έχουν βρει στον Σωκράτη ένα επιχείρημα για να υποστηρίξουν τις δικές τους απόψεις που καμιά φορά αντικρούουν η μία την άλλη:

 Ο Βολταίρος εξυμνούσε τον Σωκράτη θεωρώντας ότι η σκέψη του αντιτασσόταν στη θρησκεία.

 Ο αιμοβόρος Ροβεσπιέρος, όπως επίσης και οι Γάλλοι μονάρχες, πίστευαν ότι ο Σωκράτης ήταν ένα παράδειγμα ήρωα που τον σκότωσε ο όχλος.

 Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ θεωρούσε τον Σωκράτη θύμα της τυραννίας της πλειοψηφίας (John Stuart Mill, On Liberty 1859).

 Ο Νίτσε έβλεπε τον Σωκράτη ως την προσωποποίηση του πεσιμισμού αφού αποδέχτηκε τον θάνατο.

Οι Αθηναίοι, ωστόσο, τον έβλεπαν διαφορετικά. Η δίκη και ο θάνατος του Σωκράτη δεν ήταν σημεία-σταθμοί στην ιστορία της Αθήνας. Ήταν σημαντικό γεγονός για τους υποστηρικτές του και έγινε σημαντικό γεγονός για τη φιλοσοφία εξαιτίας αυτών που έγραφε ο Πλάτων ή/και απέδιδε στον Σωκράτη. Οι Αθηναίοι πράγματι τιμώρησαν τον Σωκράτη όμως μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι αυτό συνέβη λόγω των πολιτικών του πράξεων και όχι λόγω των πεποιθήσεών του. Αν ο Σωκράτης, είχε παραμείνει εξ ολοκλήρου φιλόσοφος, όπως και ο Πλάτων, και δεν συμμετείχε στα πολιτικά παιχνίδια της εποχής του, δεν θα είχε κριθεί ένοχος. Οι κατήγοροί του ίσως δεν επιθυμούσαν να καταδικαστεί σε θάνατο. Την ποινή του σχεδόν την επέβαλε ο Σωκράτης προσβάλλοντάς τους και απαιτώντας ειρωνικά να τον τιμήσουν όπως τιμούσαν τους ολυμπιονίκες αντί να τον καταδικάσουν. Γι’ αυτό τον λόγο περισσότεροι άνθρωποι έκριναν ότι έπρεπε να του επιβληθεί η θανατική ποινή (360) από ό,τι να κριθεί ένοχος (280).

Η στενή σχέση του με τους Τριάκοντα τυράννους και τα πρόσφατα γεγονότα της εξέγερσης της μοναρχικής φατρίας στην Ελευσίνα το 401 π.Χ. παρά την αμνηστία, είχαν ως αποτέλεσμα τη δίκη και την καταδίκη της πράξης που θα ονομάζαμε στην εποχή μας «ηθική αυτουργία» σε εγκλήματα των υποστηρικτών του. Η ηθική αυτουργία είναι εξίσου σοβαρό έγκλημα με αυτή καθαυτή την αυτουργία.

Η ελευθερία του λόγου δεν αποτελεί υπεράσπιση. Όταν παραλείπει να εμποδίσει κανείς τους ανθρώπους από την διάπραξη εγκληματικών πράξεων, τότε διαπράττει και ο ίδιος έγκλημα. Το γεγονός ότι ο Σωκράτης δεν εμπόδισε την τυραννία των Τριάκοντα κυρίως όταν πρέσβευε με τόση ζέση την αρετή, ήταν ηθικά αποτρόπαιο.

Εν τέλει, δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει τα εξής:

 Ότι ένας μεγάλος αριθμός των μαθητών του είναι αιμοδιψείς τύραννοι (Κριτίας και Χαρμίδης) και διάκεινται φιλικά προς τους άπληστους περσολάτρες εφόρους τής Σπάρτης (Ξενοφών).

 Ότι υποκινεί διαρκώς τον βάρβαρο μισάνθρωπο Χαρμίδη να εμπλακεί στην πολιτική.

 Ότι περιφρονούσε ανοιχτά το δημοκρατικό πολίτευμα και επιχειρηματολογούσε τόσο έντονα εναντίον του ώστε οι κοντινοί υποστηρικτές του το ανέτρεψαν και επέβαλλαν ένα τυραννικό καθεστώς.

22

 Ότι στην απολογία του (ή και αλλού) δεν είπε το πιο απλό πράγμα: ότι τιμούσε τους θεούς της Πόλης και το πολίτευμά της παρά τα όσα είχαν κάνει οι μαθητές του. Ποτέ δεν είπε ότι δεν ενέκρινε τις πράξεις του Κριτία και του Χαρμίδη. Τίποτα περισσότερο δεν θα χρειαζόταν για να αθωωθεί.

Ο Σωκράτης είχε μια δίκαιη δίκη. Οι δικαστές που είχαν κληρωθεί, έκριναν από τα γεγονότα της υπόθεσης πως ήταν ένοχος. Όλα τα αποδεικτικά στοιχεία εναντίον του έχουν αποκρυφθεί. Τα ίχνη που μας απέμειναν μας υποδεικνύουν ότι ορθώς κρίθηκε ένοχος. Ακόμη και στις σημερινές δημοκρατίες όπου η ελευθερία του λόγου και της σκέψης αποτελούν ένα από τα βασικότερα αξιώματα της πολιτικής ζωής, υπάρχουν «εγκλήματα λόγου», όπως η εξύμνηση του Χίτλερ, η άρνηση των πραγματικών ολοκαυτωμάτων, η παρότρυνση του ρατσισμού και της τρομοκρατίας κτλ. Ποια θα ήταν η εικόνα που θα είχαμε αν ο πνευματικός δάσκαλος του Χίτλερ δικαζόταν στη Δίκη της Νυρεμβέργης; Η υπόθεση του Σωκράτη αποτελεί μια αντίστοιχη περίπτωση, η οποία έλαβε χώρα το 399 π.Χ. Δεν θα έπρεπε να προστατευτεί η αθηναϊκή δημοκρατία ύστερα από 30 χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων ανεχόταν στωικά τον Σωκράτη, ο οποίος καταφερόταν εναντίον της; Δεν θα έπρεπε να τον σταματήσει όταν οι μαθητές του κατέλυαν την δημοκρατία;

 

Η Αθήνα μας χάρισε τη φιλοσοφία, την τέχνη, την τραγωδία, την κωμωδία και την ιστορία. Η Αθήνα μας χάρισε τον Πρωταγόρα και τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, τον Αριστοτέλη αλλά και τον Φειδία, τον Παρθενώνα, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη και άλλους που έχουν χαθεί στον χρόνο. Μας χάρισε τον Ηρόδοτο, τον Δημοσθένη, τον Ισοκράτη και τόσους άλλους. Για μια μεγάλη ιστορική περίοδο υπήρξε η εμπνεύστρια δημοκρατία στις ΧΙΛΙΑΔΕΣ ελληνικές δημοκρατικές πόλεις Μεσογείου-Ευξείνου, και ακόμα η ανθρωπότητα ΕΥΕΡΓΕΤΕΙΤΑΙ από το ΘΑΡΡΟΣ και τον ΑΛΤΡΟΥΪΣΜΟ της, που υπονομεύουν με λύσσα οι θολωμένοι αυτο/καταστροφικοί μοναρχικοί.

BIBLIOGRAPHY

1. Aristotle, The Works of Aristotle, on the Internet Classics Archive,

http://classics.mit.edu/Browse/browse-Aristotle.html, 8/1/2012

2. Αριστοφάνης, Όρνιθες, Αθήνα: Κάκτος, 1999
   3. Aristophanes, Birds, The Complete Greek Drama, vol. 2. Eugene O'Neill, Jr. New York, Random House, 1938
   4. Brickhouse T.C. & Smith., Socrates on Trial, Oxford : Clarendon Press, 1991
   5. Cartledge P., Ancient Greek Political Thought in Practice, Cambridge: Cambridge University Press, 2009.
   6. Giordano-Zecharya M., “As Socrates shows, the Athenians did not believe in Gods”. In the Koninklijke Brill NV, Leiden, 2005.
   7. Howatson M.C. (Ed.), The Oxford Companion to Classical Literature, Oxford: Oxford University Press, 2011 23
   8. Jones N.F., The Associations of Classical Athens: the Response to Democracy, Oxford: Oxford University Press, 1999

9. Kagan D., The Peloponnesian War, New York: Viking, 2003

10. Lane M., Plato’s Progeny: How Plato and Socrates Still Captivate the Modern Mind, London: Duckworth Publishers, 2001

11. Lanni A., “Transitional Justice in Ancient Athens: A Case Study”, Harvard Law School, Public Law & Legal Theory Working Paper Series, Paper No. 11-05 in the University of Pennsylvania Journal of International Law, Vol. 32, No. 2, p. 551, 2010, http://ssrn.com/abstract=1740623, 9/3/2011.
    12. Liddell H.G. & Scott R., A Greek-English Lexicon, revised and augmented throughout by Sir Henry Stuart Jones with the assistance of Roderick McKenzie, Oxford : Clarendon Press, 1940
    13. Wood E.M. & Wood N., “Socrates and Democracy: a Reply to Gregory Vlastos” in Political Theory, Vol. 14, No. 1, February 1986, pp. 55-82

14. Ober J. Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule, Princeton: Princeton University Press, 2001. 15. Plato & Gallop D. (Ed.), Defence of Socrates Euthyphro, Crito, Oxford: Oxford Paperbacks, 2008.

16. Plato & Gallop D. (Ed.), Phaedo, Oxford: Oxford University Press, 2009 17. Plato, Five Dialogues: Euthyphro, Apology, Crito, Meno, Phaedo, Indianapolis: Hackett Publishing Co, 2002

18. Πλάτων, Απολογία,

http://el.wikisource.org/wiki/%CE%91%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CE%A3%CF%89%CE%BA%CF%81%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82, 19/2/2012

19. Plutarch, Solon in Parallel Lives, XX, translated by Dryden J., http://classics.mit.edu/Plutarch/solon.html, 8/10/2011
    20. Πλούταρχος, «Σόλων» από τους Παράλληλους Βίους, http://www.mikrosapoplous.gr/anc_texts/texts_plut.html, 5/1/2012
20. Stone I.F., The Trial of Socrates, New York: Anchor Books, 1989
21. Ξενοφών, Άπαντα 2 Απομνημονεύματα 1 α-β, Μετάφραση: Παπαγεωργίου Α., Αθήνα: Kάκτος, 1993 23. Ξενοφών, Άπαντα 2 Απομνημονεύματα 2 γ-δ, Μετάφραση: Παπαγεωργίου Α., Αθήνα: Κάκτος, 1993